TRASY SAMOCHODOWE
Trasa 13.
Łysa Polana - Kieżmark - Spiski Czwartek - Hrabuszyce - Dobszyńska
Lodowa Jaskinia - Stratena -- Dedinki - Spiska Nowa Wieś - Čingov
- Poprad - Łysa Polana.
Trasa przez Spisz i Słowacki Raj, przez najbardziej malownicze tereny tego ostatniego - oczywiącie te, które są dostępne dla kierowców. Zaznaczmy od razu - dla dobrych kierowców! Po drodze przejeżdżamy przez dwie ważne miejscowoąci Spisza - Spiski Czwartek - jedną z najstarszych osad regionu oraz Spiską Nową Wieś, która przez szereg lat pełniła administracyjne funkcje stolicy Spisza. Dziś z atrybutów stolicy zostały jeszcze świetne tradycje kulturalne (teatr!), dobry układ komunikacyjny i... ogród zoologiczny. Droga z Podlasku skrajem Słowackiego Raju do Stratenej stawia kierowcom spore wymagania. Zimą raczej trzeba poszukać innego wariantu! Ale pewno zimą i tak się tam nie wybierzemy, bo i inne uroki trasy będą dla nas niedostępne, w tym przepiękny Przełom Hornadu, "Tomašovský vyhled", Dobszyńska Jaskinia Lodowa i czerwone żagle o zachodzie słońca na falach sztucznego jeziora w Dedinkach...
Trasą 11 jedziemy przez Łysą Polanę, Spiską Białą, Kieżmark,
Wierzbów do Janowiec. Tutaj skręcamy w lewo, na ruchliwą trasę
łączącą Poprad z Lewoczą lub Spiską Nową Wsią. Niebawem
po prawej stronie pojawia się strzelista sylweta pięknego kościoła.
Dojeżdżamy do Spiskiego Czwartku.
58 km Spiski Czwartek (Spišský Štvrtok, 570 m). Teren
zasiedlony był już w neolicie, znaleziono tu również ślady
osad z epoki brązu, z ery halsztackiej i z czasów Wielkiej
Morawy. W rejonie Mysiej Górki odkryto osadę o charakterze
miasteczka, otoczonego fortyfikacjami, z r. ok. 1550 p.n.e. z
okresu kultury otomańskiej, z wyraźnymi cechami kulturowych wpływów
rejonu Morza Śródziemnego. Spiski Czwartek to stara słowiańska
osada targowa, położona na skrzyżowaniu dróg łączących
Liptów z Szariszem i Spisz z Gemerem, notowana już w 1263 r., w
1294 r. podawana jako Quintoforum - Czwartkowy Targ (w 1502
Donnermärkt). Był w średniowieczu głównym ośrodkiem Związku
14 Spiskich Kopijników, a potem 11 Miast Spiskich - tych, które
nie weszły w skład zastawu polskiego z 1412 r. Okolicznym
terenem władała rodzina Csákych. Najciekawszym zabytkiem
miasteczka jest katolicki kościół św. Władysława, romańsko-gotycki
z 1215 r., przebudowany w 1693 r. w stylu barokowym. W
prezbiterium jest XV-wieczna płaskorzeźbiona pieta. Samo
prezbiterium i wieża pochodzą z XIII w. W 1473 r. przybudowano
do kościoła gotycką kaplicę Zápolyów, której wystrój wnętrza
pochodzi z pracowni Mistrza Pawła z Lewoczy. Tutaj w ołtarzu
jest obraz "Zaśnięcie Panny Marii" z XV w.
Zaraz po wjeździe do miasteczka skręcamy w prawo, w stronę kościoła,
za drogowskazem na Hrabušice. Mijamy świątynię i wśród
rzednącej zabudowy jedziemy w stronę ciemniejącego na
horyzoncie masywu górskiego. Przejeżdżamy pod mostem kolejowym
i wjeżdżamy na teren Parku Narodowego Słowacki Raj.
61 km Hrabušice (548 m).Szosa biegnie teraz jedną z dwóch głównych ulic miejscowości.
Wieś istnieje co najmniej od 1279 r., choć
osadnictwo sięga epoki lateńskiej. Należała do Związku
Spiskich Sasów, od 1465 we władaniu Zamku Spiskiego. Na
pobliskiej Zielonej Górze od XIII w. stał obronny zamek, w którym
w połowie XV w. był obóz bratrzyków, po pokonaniu których z
rozkazu lewockich władz spiskich twierdzę zburzono i do dziś
zostały tylko jej ruiny. Rówieśnikiem zamku są fundamenty
romańskiego kościoła św. Wawrzyńca z XIII w., później
rozbudowanego w stylu gotyckim. Jednowieżowy kościół z
zielonym dachem mijamy po prawej stronie drogi. Główny ołtarz
gotycki, skrzydłowy z lat 1516-20 z rzeźbami Matki Boskiej, św.
Szczepana i św. Wawrzyńca pochodzi z pracowni Mistrza Pawła.
Renesansowy jest ołtarz boczny z figurą św. Anny Samotrzeciej.
Od północy przybudowana kapliczka z sygnaturką.
Dojeżdżamy do rozwidlenia dróg: w prawo biegnie szosa do
Vydrnika, nasza droga zaś skręca w lewo do Popradu, Stratenej i
Podleska. Za miasteczkiem kolejny rozjazd - tym razem w prawo
drogowskaz wskazuje drogę do Popradu i Betlanoviec, w lewo do
Stratenej. Ta właśnie droga prowadzi do Podleska - pierwszego
celu naszej podróży do Słowackiego Raju.
67 km Podlesok (550 m) - przy parkingu w prawo skos odchodzi
droga do Stratenej. Pojedziemy nią potem, teraz możemy zatrzymać
samochód.
Opłata (całkiem wysoka!) za parking pobierana jest łącznie z
opłatą za wstęp do Parku Narodowego. Bilet wstępu do Parku to
piękna widokówka, od której można oderwać część
informacyjną i resztę wysłać jako pocztówkę.
Podlesok jest jednym z trzech centrów turystycznych Parku
Narodowego Słowacki Raj (obok Czingowa i Dedinek). Wychodzi stąd
kilka tras turystycznych i jedna rowerowa, prowadzących w głąb
Słowackiego Raju. Szczególnie warte polecenia są znakowana
czerwono droga górna na Klasztorisko* i niebieski szlak do Przełomu
Hornadu, skąd zielono znakowaną drogą przez stromy wąwóz,
przy pomocy drabin nad wodospadami także można wejść na
Klasztorisko. Do krótkich, ale atrakcyjnych wycieczek należy też
wejście na Zieloną Górę i zwiedzanie ruin XIII-wiecznego
zamku (znaki niebieskie, potem żółte) czy droga w głąb
rezerwatu Sucha Biała (znaki zielone). Niedaleko parkingu jest ośrodek
informacji turystycznej, gdzie można uzyskać wiadomości o
stanie szlaków, a także zaopatrzyć się w wydawnictwa.
Z parkingu wracamy na drogę do Stratenej i jedziemy górską
trasą przeszło 20 kilometrów po stromych zakrętach, wznosząc
się przeszło 300 metrów na przełęcz Kopaniec (991 m), po
czym już nieco spokojniej zjeżdżamy w głąb Doliny Strateńskiej.
Po chwili dojeżdżamy do głównej szosy, łączącej Bańską
Bystrzycę z Rożniawą. Tutaj w prawo odchodzi szosa do Dobszyńskiej
Jaskini Lodowej, w lewo - do Stratenej.
Podjeżdżamy kilka kilometrów w stronę Bańskiej Bystrzycy i
Popradu, na duży parking przy szosie w miejscowości Dobszyńska
Jaskinia Lodowa* (Dobšinska Ľadova Jaskyňa, 850 m), przy
jaskini o tej samej nazwie. Do jaskini, która mieści się po południowej
stronie szosy, podchodzimy przeszło kilometr północnym zboczem
wzgórza Duča i na wysokości 971 m npm wchodzimy do wnętrza.
Jaskinia ma blisko 1,5 km długości. Dostępna jest dla turystów
tylko w letnich miesiącach (15.V - 15.IX). Na zwiedzanie trzeba
przeznaczyć ok. półtorej godziny.
Wracamy z powrotem w stronę Stratenej. Szosa biegnie malowniczym
Wąwozem Strateńskim, kilkakrotnie przecinając meandry Hnilca.
Przejeżdżamy przez oświetlony elektrycznie tunel o długości
ok. pół kilometra, przebity w zboczu Hanesowej i po chwili dojeżdżamy
do niewielkiego miasteczka.
86 km Stratená (860 m). Dawna miejscowoć górnicza z
początków XVIII w., należało do rodziny Csáky, którzy założyli
tu hutę metali kolorowych. W okolicy wydobywano miedź, nikiel i
kobalt. Hutę zlikwidowano dopiero w latach 20. XX w. Obecnie w
coraz większym stopniu miejscowość zdobywa charakter
turystyczny.
Za Strateną rozwidlenie dróg - w prawo odchodzi szosa do Rożniawy,
my zaś skręcamy w lewo do Dedinek i Młynków. Otwiera się
przed nami widok na zalew wodny na rzece Hnilec - vodná nadrž
Palcmanská Maša. Zalew wodny o powierzchni ok. 85 ha w południowej
części Słowackiego Raju, został wybudowany w 1956 r. Tafla
wody znajduje się na wysokości 786 m npm. Woda z zalewu jest
odprowadzana podziemnym tunelem pod stokami Dobszyńskiego Kopca
i napędza turbinę elektrowni w odległej o 3 km Wilczej Dolinie
koło Dobszyny, gdzie znajduje się zbiornik wyrównawczy.
Jezioro wykorzystywane jest dla sportów wodnych (z wyjątkiem
motorowodnych), a także do gospodarki rybnej. Na jego brzegach
powstało kilka ośrodków rekreacyjnych, z centrum w miejscowości
Dedinki.
Po chwili przejeżdżamy kolejne rozwidlenie dróg - w lewo do
Dobšinskiej Mašy, w prawo do Dedinek i Młynków (oznaczenie
tylko do Młynków). Tą trasą jedziemy przez most na Hnilcu i
wzdłuż brzegów jeziora skręcamy w lewo do Dedinek.
109 km Dedinký* (795 m). Niewielka miejscowość, malowniczo położona
po północnej stronie Palcmanskiej Maszy, spore centrum
turystyczne i narciarskie. Latem i zimą tłoczno, poza głównym
sezonem - przestronnie. Parking płatny koło gospody, niedaleko
kościoła. Dla oszczędnych: bezpłatne parkowanie koło hotelu
"Priehrada", ale w sezonie parking zwykle zajęty przez
gości hotelowych.
Po zwiedzeniu Dedinek wracamy do południowo-wschodniego krańca
jeziora i minąwszy po prawej stronie tamę (przejście tylko dla
pieszych!), dojeżdżamy z powrotem do skrzyżowania i skręcamy
w lewo, za drogowskazem na Mlynky i Spiską Nową Wieś. Droga
biegnie równolegle do Hnilca, który płynie po naszej prawej
stronie, tam też rozciągają się zabudowania przysiółków
miejscowości Młynki.
114 km Młynki* (Mlynky, 739 m). Miejscowość, jednocząca
administracyjnie kilka dawnych osad górniczych, nie ma wyraźnego
centrum. Przysiółki rozłożone są wzdłuż Hnilca i szosy. Po
obu stronach widać tereny narciarskie. W lewo odchodzą drogi do
Białych Wód i Hawraniej Doliny - ośrodków turystycznych i
narciarskich.
Mijamy ostatni z przysiółków - Sykawkę i jadąc między linią
kolejową po prawej, a stromymi skałami zbocza Wielkiej Knoli (1266
m), dojeżdżamy do miejscowości Hnilec (669 m). Tę XIII-wieczną,
górniczą wioskę, w której okolicy wydobywano srebro, mijamy
tylko górnym skrajem, bowiem na początku miejscowości jest
rozdroże: w prawo odchodzi główna droga do Rożniawy. My skręcamy
w lewo w drogę podporządkowaną w kierunku na Spiską Nową Wieś.
Podjeżdżamy serpentynami ostro w górę i zboczami Wielkiej i
Małej Knoli dojeżdżamy na przełęcz Grajnár (1023 m). Po prawej
stronie - schronisko "Javor" i niewielki ośrodek
narciarski. Z przełęczy stromo w dół i niebawem kolejne
rozwidlenie dróg - ostro w prawo w dół do Mniszka nad Hnilcem
i dalej do Gelnicy, prosto - do Spiskiej Nowej Wsi. Jedziemy
prosto. Droga zbiega meandrami lasem, w którym kryją się stare,
opuszczone sztolnie górnicze.
128 km Novoveská Huta (560 m), stara osada górnicza i hutnicza,
należąca do Spiskiej Nowej Wsi. Tutaj, w dolinie Gołębicy,
odchodzącej z centrum miejscowości w lewo, istnieją jeszcze
czynne kopalnie. Przejeżdżamy przez sporą wieś, zabudowaną
domkami murowanymi. W lewo odchodzi droga do starej huty i
kopalni. My jedziemy w prawo szeroką aleją w szpalerze latarni,
mijając po lewej stronie kościół, po prawej - cementownię.
Za Nowowiejską Hutą droga robi się płaska, wzgórza Słowackiego
Raju odsuwają się w lewo i wjeżdżamy do Spiskiej Nowej Wsi.
Przejeżdżamy przez Hornad i za drogowskazami dojeżdżamy do
centrum. Kierunek wyznaczają nam także widoczne z daleka wieże
dwóch kościołów, ewangelickiego i katolickiego.
130 km Spiska Nowa Wieś* (Spišská Nova Ves, 436 m). Tutaj wyjątkowo
centrum nie jest zamknięte dla samochodów - główny plac
obejmują dwie przejezdne ulice - od południa Zimowa (Zimná),
od północy Letnia (Letná). Przy obydwu płatne parkingi (automaty,
niektóre czynne). Od wschodu mijamy pomnik kapitana Nalepki, kościół
ewangelicki, budynek ratusza, kościół rzymsko-katolicki,
klasycystyczny budynek technikum budowlanego i pięknie zdobiony
budynek Reduty, w którym mieści się Teatr Spiski. Na skrzyżowaniu
Letniej i Kollarowej, za Teatrem - nowy gmach kościoła
greckokatolickiego. Przy ulicy Letniej, na wysokości kościoła
katolickiego zwraca uwagę ozdobną fasadą budynek muzeum
krajoznawczego. Centrum urzędowe i handlowe znajduje się przy
placu Štefanika, będącym przedłużeniem ulic Letniej i
Zimowej na zachód. Warto zwiedzić także Ogród Zoologiczny,
usytuowany w południowo-zachodniej części miasta (z ulicy
Zimowej obok teatru w prawo do ulicy Hanuli i dalej za
drogowskazami "ZOO").
Wyjeżdżamy ze Spiskiej Nowej Wsi w kierunku Popradu, mijając
po prawej stronie nowoczesną stację benzynową czynną non-stop.
138 km Smižany. Jedziemy po południowej
stronie miejscowości, wzdłuż linii kolejowej. Okolica zasiedlona już od
epoki kamiennej, w Smiżanach osada istniała od czasów Wielkiej
Morawy, zaś w XIII w. była tu wieś królewskich psiarczyków,
należąca do majątku Zamku Spiskiego. Od 1293 r. należała do
Związku Spiskich Sasów, w II połowie XV stała się ponownie
miasteczkiem poddanym Zamkowi Spiskiemu. W Smiżanach urodził się
w 1912 r. niegdysiejszy bohater narodowy Słowacji, kapitan Ján
Nalepka. W miejscowości stoi wczesnogotycki XIII-wieczny kościół
Podwyższenia Krzyża z gotyckimi sklepieniami z XV w. W bocznej
nawie, dobudowanej w 1928 r. znajduje się obraz Chrystusa przed
Piłatem z 1853 r., autorstwa Jozefa Čaučika. W Smiżanach jest
muzeum etnograficzne z ekspozycją "Ludowa kultura dolnego i
średniego Spisza" i kolekcja fotografii Maroša Madačova.
Opodal - dom rodzinny kapitana Nalepki.
Za Smiżanami rozwidlenie dróg: w prawo, pod mostem kolejowym główna
szosa prowadzi do Popradu, w lewo zaś pod górę odchodzi
podporządkowana droga do jednego z głównych ośrodków
turystycznych Słowackiego Raju - Čingova. Skręcamy w lewo i po
chwili mijamy tabliczkę, informującą o wjechaniu w obszar
chroniony Parku Narodowego Słowacki Raj. Wśród terenów
rolnych pojawiają się pensjonaty i hotele - w tym hotele "Čingov"
i "Flora". Dojeżdżamy do szosy, łączącej Čingov
ze Spiskimi Tomaszowcami i skręcamy w lewo, na główny parking
ośrodka.
140 km Čingov (570 m). Główny węzeł szlaków
turystycznych we wschodniej części Słowackiego Raju. Stąd można
wybrać się żółtym szlakiem na słynny, pokazywany na
wszystkich pocztówkach Tomašovský výhľad (1 godz.) i dalej,
do Przełomu Hornadu (Hrdlo Hornadu, 2 godz.), niebieskim
szlakiem przez Przełom z drugiej strony i dalej zielonym przez wąwóz
z wodospadami na Klasztorisko (Klaštoriska Roklina, 3 godz.).
Jedną z krótszych, ale ciekawych wycieczek, jakie można podjąć
z Čingowa jest przechadzka (zielonym szlakiem) na Sowią Skałę.
Szczegółowe informacje o wycieczkach można uzyskać w ośrodku
turystycznym w centrum osady. Opodal, na wzgórzu Hradisko i w
jego okolicy odnaleziono ślady osadnictwa z epoki kamiennej i
czasów późniejszych (w tym kamienną siekierę z polskiego
krzemienia!).
Wyjeżdżamy z Čingowa z powrotem do rozwidlenia dróg, gdzie
skręcamy w kierunku na Spiskie Tomaszowce (Spišské Tomašovce,
532 m). Tu także znaleziono ślady osadnictwa neolitycznego. Wieś
z XIII-wiecznym rodowodem, z gotyckim kościołem z I połowy XIV
w., w XIX w. przebudowanym w stylu klasycystycznym. Kilkoma zakrętami
przejeżdżamy przez miasteczko i pod mostem kolejowym (skręt, wąsko!)
przedostajemy się do małych Hadušoviec (renesansowy dwór z I
połowy XVII w.) i po chwili dojeżdżamy do głównej drogi między
Spiską Nową Wsią a Spiskim Czwartkiem. Na skrzyżowaniu skręcamy
w lewo i mijając odchodzącą w lewo drogę do miejscowości
Letanovce dojeżdżamy znów do Spiskiego Czwartku. Stąd znów w
lewo i trasą 11 do Janowiec.
UWAGA: Najczęściej używaną (i choćby dlatego w tym
przewodniku nie polecaną drogą łączącą Poprad, Lewoczę,
Zamek Spiski i Preszów jest E-50, prowadząca z ronda w
Popradzie na wschód. Szosa jest dość wąska i bardzo uczęszczana,
także przez samochody ciężarowe i szybki transport międzynarodowy.
Po drodze miedzy Lewoczą a Preszowem uciążliwy (zwłaszcza zimą)
przejazd przez górskie pasmo Branisko - strome podjazdy, bardzo
ostre zakręty. Kontynuacją tej drogi (E-50) jest trasa
autostradą z Preszowa do Koszyc.
Powrót trasą 11 do Polski.
205 km Łysa Polana (Lysá poľana, 970 m) - przejście graniczne
do Polski.