Maciej Pinkwart, Północna Słowacja...
STRAŻKI (Strážky). Od 1971 r. dzielnica Spiskiej Białej, przedtem samodzielna miejscowość, założona prawdopodobnie już w XII w. jako strażnica drogi, prowadzącej z Węgier do Polski. Wg tradycji zniszczona w czasie najazdu tatarskiego, już przed 1251 r. odbudowana, być może z końcem XIII w. posiadała własny zamek, ale dziś nie pozostał po nim żaden ślad. W XIII w. miał tu stać klasztor templariuszy. Wg niektórych polskich historyków (T.Trajdos) istniał tutaj węgierski gródek zwany Mons Castri, usytuowany na granicy polsko-węgierskiej, od końca XII do ostatniej ćwierci XIII w. przebiegającej właśnie w tym miejscu, z położoną przy nim wsią, zamieszkałą przez polskich osadników. Osada wzmiankowana jest w r. 1269 r. W XIV w. S. należały do rodziny Berzeviczych, którzy podobno wybudowali tu zamek gotycki, w początkach XVI w. do komendanta Kieżmarku Kristofa Varkoča, od 1556 r. do początku XIX w. - do rodziny Horváthów. Za ich czasów wybudowano renesansowy kasztel, prawdopodobnie na fundamentach dawnego zamku. Gregor Horváth-Stansith w r. 1584 założył tu szkołę humanistyczną dla dobrze urodzonych chłopców, która istniała do 1711 r. Ostatnimi właścicielami S. (do 1945 r.) byli przedstawiciele rodziny Czóbelów. W 1972 r. po śmierci ostatniej właścicielki, Margity Czóbelowej, kasztel stał się własnością Słowackiej Galerii Narodowej, która urządzała tu wystawy z dziedziny historii sztuki. Obecnie jest tu także restauracja.
Zabytki:
Kościół katolicki św. Anny, gotycki z XV w., jednonawowy, bez wieży, ale otoczony murem. We wnętrzu trzy późno gotyckie skrzydłowe ołtarze z drewnianymi figurami i malowanymi skrzydłami: św. Anny z lat 1510-20, Panny Marii z 1524 r. ze znakami pracowni Majstra Pawła z Lewoczy oraz ołtarz św. Szymona i Judy z ok. 1520 r., polichromia z tego samego czasu. Najcenniejszy obiekt - gotycka rzeźba Madonny z 1340 r. - została przeniesiona do ekspozycji Narodowej Galerii Słowackiej.
Renesansowa dzwonnica z 1629 r., obok kościoła, z typowym zdobnictwem spiskiego renesansu - sgrafittami i attyką wokół szczytu, we wnętrzu dzwony z 1517 i 1647 r.
Renesansowy kasztel wybudowany w latach 1570-90, usytuowany w miejscu dawnej twierdzy. W 1584 r. uruchomiono w nim łacińską szkołę humanistyczną dla spiskiego ziemiaństwa. Istniała do 1711 r., po czym przeniesiono ją do Kieżmarku, gdzie stała się zaczątkiem tamtejszego liceum. Przy szkole Gregor Horváth-Stansith założył bibliotekę, powiększaną przez 400 lat staraniem następnych właścicieli kasztelu. Ok. 1620 r. kasztel przebudowano i wówczas otrzymał obecny renesansowy kształt. Początkowo była to budowla w kształcie litery "U", z trzema narożnymi wieżami. W 1708 r. w kasztelu wybuchł pożar, po którym budynek odremontowano i dostawiono czwarte skrzydło, tworząc obiekt zamknięty z wewnętrznym podworcem. W XIX w. wokół kasztelu urządzono park angielski. W II poł XIX w. kasztel należał do rodziny Mednyánszkich. Mieszkał tu wówczas znany malarz-pejzażysta Ladislav Medňanský (László Mednyánszky). Obecnie w części budynku znajduje się muzeum, w innej - restauracja.
Muzea:
Kasztel w Strażkach, oddział
Słowackiej Galerii Narodowej, 05901 Strážky, Medňanského 25,
czynne codziennie z wyj. poniedziałków w godz. 1000-1700.
W renesansowym kasztelu z XVI w. pod egidą galerii prezentowane
są obecnie zbiory sztuki użytkowej - meble, porcelana, szkło,
dywany, zegary i sprzęty liturgiczne z samego kasztelu oraz ze
Spisza z okresu XV-XIX w., portrety XVII-XIX w., osobną
ekspozycję poświęcono malarzowi Ladislavowi Medňanskiemu
(1852-1919) i jego związkom ze Strażkami. Historyczna
biblioteka gromadzona w kasztelu od czasów Horváthów liczy
ogółem 8.500 tomów. Dla zwiedzających dostępna jest tylko
część zbioru. W bibliotece prezentowana jest także wystawa,
poświęcona dziejom kasztelu i Strażek. Urządzony wokół
kasztelu park angielski jest cennym pomnikiem przyrody.