Maciej Pinkwart, Północna Słowacja...

SPISKA SOBOTA (Spišská Sobota). Jedno ze starszych miast spiskich, w 1945 r. włączona w obręb Popradu. Istniała już w pierwszej połowie XIII w., w r. 1256 wymieniona w liście króla Béli IV jako Forum Sabathae (Sobotni Targ), w późniejszym nazewnictwie niemieckim i łacińskim z końca XIII w. występuje jako Góra św. Jerzego (Georgenberg, Mons Sancti Georgii). Po najeździe tatarskim osiedlają się tu koloniści niemieccy i Spiska Sobota staje się ważnym ośrodkiem handlowym, rzemieślniczym, kulturalnym, a niebawem także administracyjnym dla pięciu miast, które w przyszłości utworzą miasto Poprad. W 1380 r. król Ludwik I potwierdził Spiskiej Sobocie prawo sobotniego targu. W 1412 r. jako jedno z zastawionych miast spiskich dostała się pod administrację polską i korzystała z różnych przywilejów królewskich. W 1545 r. znaczną część miasta zniszczył pożar. W 1574 r. wybudowano ratusz, a rok później miejski wodociąg. W XVI w. nastąpił rozwój cechów, spośród których największe znaczenie mieli piekarze, rzeźnicy, krawcy i szewcy. Z początkiem XVII w., w obawie przed powstańcami Bethlena, wybudowano miejskie mury, z czterema głównymi bramami, usytuowanymi na czterech głównych drogach, wychodzących z miasta do Popradu, Maciejowiec, Wielkiej i Wielkiego Sławkowa. W ciągu XIX w. umocnienia zostały rozebrane. Miasto zaczęło podupadać po pożarze w 1775 r. i trzęsieniu ziemi z 1813 r., a zwłaszcza po wybudowaniu w 1871 r. kolei, której trakt ominął S.S. Jednak aż do 1932 r. S.S. była siedzibą powiatu. Historycznym centrum jest dawny obszar targowy, obecnie główny plac miejscowości. Od 1950 r. S.S. jest miejskim rezerwatem. Po II wojnie światowej w części S.S. powstała willowa dzielnica Popradu.
Ze S.S. pochodziła Zuzanna Hönschówna, żona Maurycego Beniowskiego - królowa Madagaskaru. Urodził się tu i wychował także znany w okresie baroku rzeźbiarz Ján Brokoff (1652-1718), związany z Pragą czeską.

Zabytki:

Kościół św. Jerzego, na Rynku, pierwotnie romański, sprzed 1273 r., przebudowany w stylu gotyckim w 1464 r. przez miejscowego mistrza Juraja Steinmetza, kiedy to wykonano krzyżowe i gwiazdowe sklepienie, zbiegające się nad środkowym filarem, przez co kościół został podzielony na dwie nawy. Powiększono okna i wykonano polichromię wnętrza. Od strony północnej w latach 1502-12 dobudowano kaplicę św. Anny, po trzęsieniu ziemi w 1813 r. przebudowaną w stylu barokowym.
Główny ołtarz św. Jerzego jest późno gotycki, skrzydłowy, wykonany w 1516 r. przez Mistrza Pawła z Lewoczy. W środku ołtarza jest płaskorzeźba św. Jerzego na koniu walczącego ze smokiem. W predelli znajduje się replika "Ostatniej Wieczerzy" z ołtarza głównego w Kościele św. Jakuba w Lewoczy, przy czym przedstawienie jest w szczegółach różne od lewockiego. Ołtarz ze Spiskiej Soboty jest zdecydowanie bardziej jednorodny stylowo niż z Kościoła w Lewoczy, bardziej renesansowy, o czym świadczą m.in. pięknie rzeźbione delfiny w dolnej części ołtarza i trzymające girlandę aniołki w górnej części.
Z prawej strony głównego ołtarza usytuowany jest ołtarz boczny Panny Marii, także gotycki, z 1464 r. z posągiem Madonny, prawdopodobnie również ze szkoły lewockiej. Drugi boczny ołtarz, św. Antoniego, pochodzi z 1503 r. Figura świętego jest dziełem Majstra Pawła, na skrzydłach malowidła przedstawiające legendę św. Antoniego. Ołtarz św. Anny pochodzi z 1510 r., ołtarz św. Mikołaja z 1503 r., przenośny skrzydłowy ołtarz Ukrzyżowania również gotycki z lat 1480-90. Łuk tęczy oddzielony jest od prezbiterium polichromowanym sosrębem z XVI w., na którym jest umieszczona piękna Kalwaria z 1489 r. Boczny ołtarz św. Józefa w północnej kaplicy, późno barokowy, pochodzi z r. 1755. Ambona, chór i skrzynia organowa pochodzą z połowy XVII w. i są dziełem miejscowego rzeźbiarza P. Grossa.

Renesansowa dzwonnica koło kościoła została wystawiona w 1598 r., w 1728 przebudowana w stylu barokowym, przy czym w czasie przebudowy straciła szczytową attykę na rzecz obecnej, barokowej. Najstarszy dzwon pochodzi z XIV w., następne - z lat 1511, 1564, 1779.

Kościół ewangelicki, na południowej stronie Rynku, klasycystyczny, z 1777 r., wnętrze z XIX w. W ołtarzu o słupowej architekturze wizerunek Chrystusa na Górze Oliwnej, autorstwa Jozefa Czauczika z 1852 r.

Miarka na zboże, pamiątka dawnych miejskich targów - okrągłe naczynie na kamiennej podstawie, z 1725 r., usytuowane w parku na placu.

Zespół mieszczańskich domów na Rynku, ze średniowiecza, gotyckie, renesansowe i barokowe. Na jednym z nich tablica upamiętnia pobyt króla Macieja Korwina w 1474 r. Osobną grupę stanowią domy rzemieślnicze na północnej stronie Rynku.

Muzea:

Muzeum Podtatrzańskie w Popradzie, oddział w Spiskiej Sobocie, Sobotské námestie, Wernerov dom, otwarte codziennie od 9⁰⁰ do 16⁰⁰ oprócz niedziel.
W gotyckim domu z połowy XV w. prezentowane są dwie ekspozycje: przyrodoznawcza, ukazująca zbiory flory i fauny Tatr i Podtatrza, a także okazy geologiczne, głównie ze Spisza i Gemeru oraz ekspozycja cechów, rzemiosł i sztuki na Spiszu.

Zakwaterowanie: Penzión Dagmar, Sobotské nám., Penzión Irena, Sobotské nám.

EPowrót do leksykonu
E Powrót do "Spisu treści"