Maciej Pinkwart, Północna Słowacja...

POPRAD (Poprad, 672 m npm, www.poprad.sk). Duże miasto powiatowe (53.000 mieszkańców) o charakterze przemysłowym, jednocześnie ośrodek administracyjny i kulturalny Spisza, centrum turystyczne - punkt wypadowy w wycieczkach w Wysokie Tatry, Niżnie Tatry i Słowacki Raj. Usytuowane na skrzyżowaniu ważnych dróg, łączących Tatry z Lewoczą, Preszowem i Koszycami, a zarazem Polskę z Węgrami oraz Pieniny i Spisz z Liptowem i zachodnią Słowacją, nad rzeką Poprad (od której bierze nazwę). Ważny węzeł komunikacji kolejowej i autobusowej.
Obecna aglomeracja została utworzona po II wojnie światowej na skutek złączenia P. z samodzielnymi przedtem miejscowościami Spiska Sobota i Wielka (1945 r.), Straże pod Tatrami (1960) oraz Maciejowce (1977). Do Popradu należy także uzdrowisko Kwietnica.
Początki osadnictwa sięgają prehistorii. W pobliskich Ganowcach odnaleziono ślady osadnictwa człowieka neandertalskiego (ok. 100.000 lat p.n.e.). W samym rejonie P. znaleziska archeologiczne świadczą o istniejących tu osadach z epoki brązu. Według legendy, w początkach dziejów P. w miejscu dzisiejszego głównego placu, wśród głębokiego lasu stała kapliczka świętego Idziego. Co roku 1 września zbierali się w niej myśliwi i po nabożeństwie przy dźwiękach dzwonów rozpoczynali polowania. Miejscowość została założona przez Sasów spiskich w połowie XIII w. i początkowo nazywała się Niemiecka Wieś (Deutschendorf). W 1412 r. Poprad - wraz z pozostałymi wchodzącymi w jego obecny obszar miejscowościami - został zastawiony Polsce i pozostawał w polskiej administracji do 1769 r. Był to czas stagnacji dla miasta, a jedynym obszarem, w którym P. się rozwijał było górnictwo: między XVI a XVIII w. w okolicy podjęto wydobycie miedzi. Najstarszym miejscowym zakładem przemysłowym była papiernia, założona w 1692 r. W 1812 r. powstał słynny popradzki browar, a w 1922 r. na bazie dawniejszego warsztatu ślusarskiego założono fabrykę produkującą wagony (Vagonka). Rozwój miasta zaczął postępować coraz szybciej od 1871 r., kiedy to doprowadzono tu odcinek koszycko-bogumińskiej linii kolejowej. Za czasów pierwszej republiki większość ludności zaczęli stanowić Słowacy, a po 1945 r. niemiecka część ludności została wysiedlona z P.
Już w II połowie XIX w. P. stał się ważnym ośrodkiem turystycznym, skąd podejmowano wyprawy w Tatry. W 1886 r. powstało tu Muzeum Karpackie, w 1945 r. przekształcone w Muzeum Tatrzańskie, a w 1958 - w Muzeum Podtatrzańskie. Obecnie, poza działalnością przemysłową, jest P. ważnym centrum oświatowym i kulturalnym. 3 kilometry od P. znajduje się najwyżej w Europie położone (670 m) międzynarodowe lotnisko. Wychodzą tu m.in. periodyki Poprad i Podtatranské noviny, działa lokalne radio Tatry, a od 1992 r. jest P. organizatorem mającego dużą renomę Międzynarodowego Festiwalu Filmów Górskich (październik). Do najważniejszych stałych imprez kulturalnych należą także Popradzka Wiosna Muzyczna (kwiecień-maj), Popradzkie Lato Kulturalne (lipiec-sierpień), Bal Country (lipiec), Popradzka Jesień Muzyczna (wrzesień-październik). Polskim miastem partnerskim P. jest Zakopane.
Miasteczka, wchodzące obecnie w skład P. historię miały dość podobną. Wszystkie pochodzą z końca XIII w., w większości zasiedlone były przez niemieckich kolonistów i należały do Wspólnoty Spiskich Sasów. Największym z nich była, zgodnie z nazwą, Wielka, która do dramatycznego pożaru w 1556 r. była miasteczkiem dużym i bogatym, a potem rozwijała się głównie jako ośrodek tkacki. Najmłodsze były Straże, założone około 1300 r. jako słowiańska osada rolnicza. Najważniejszą rolę odegrała Spiska Sobota*, stanowiąca do lat międzywojennych ośrodek zarówno kulturalny jak i administracyjny.

Zabytki:

Kościół św. Idziego na placu tego samego imienia, parafialny, wczesnogotycki, z XIII w. Z pierwotnej budowli ocalała wieża, część nawy i prezbiterium. We wnętrzu wczesnogotyckie sklepienia, polichromia z XV w. - na jednej ze ścian nawy przedstawiona scena Epifanii na tle panoramy górskiej, która prawdopodobnie ma przedstawiać Tatry, na łuku tęczy - Sąd Ostateczny.

Renesansowa dzwonnica, obok kościoła św. Idziego, z 1658 r., zwieńczona szczytową attyką, z charakterystycznymi spiskimi sgrafittami, zniszczonymi w czasie renowacji w 1957 r.

Kościół ewangelicki, na Pl. św. Idziego, klasycystyczny, z lat 1829-34.

Kościół katolicki św. Jana Ewangelisty w Wielkiej z XIII w., z brązową gotycką chrzcielnicą z 1439 r., wykonaną przez ludwisarza ze Spiskiej Nowej Wsi Jána Weygla. Z dawnego romańskiego budynku zachowała się wieża i mury nawy. Prezbiterium i sklepienie nawy pochodzi z XV w. Kościół dwunawowy, podtrzymywany dwoma dziesięciobocznymi filarami. Na ścianach bocznej kaplicy fragmenty średniowiecznej polichromii z połowy XIV w. Wnętrze w większości barokowe. W kościele znajduje się zabytkowa srebrna monstrancja z XV w.

Kościół ewangelicki w Wielkiej, klasycystyczny z 1817 r., wnętrze barokowo-rokokowe z II połowy XVIII w., organy z ok. 1800 r.

Kościół katolicki św. Stefana Króla w Maciejowcach, gotycki, z pierwszej połowy XIV w. Sklepienie z 1422 r., ołtarz skrzydłowy gotycki, tryptyk z ok. 1450 r. gotycki krucyfiks ("Drzewo Życia") z r. ok. 1330.
Kościół katolicki w Strażach, pierwotnie gotycki z XIV w., przebudowany w 1777 r. We wnętrzu brązowa gotycka chrzcielnica z XIV w.

Muzea:

Muzeum Podtatrzańskie, 05801 Poprad, ul. Vajanského 72/74, otwarte codziennie od 9⁰⁰ do 16⁰⁰ oprócz poniedziałków.
Jest jednym z najstarszych muzeów na Słowacji. Powstało z połączenia Muzeum Karpackiego, założonego w Popradzie w 1883 r. i Muzeum Tatrzańskiego w Wielkiej (1882 r.). Muzeum Karpackie, prowadzone przez Węgierskie Towarzystwo Karpackie ulokowano w 1886 r. w specjalnie wybudowanym na ten cel gmachu, na gruncie ofiarowanym przez jednego z założycieli, Davida Husza. W 1947 r. połączono je z Muzeum Tatrzańskim w Wielkiej i do 1957 r. działało jako Muzeum Tatrzańskie. Potem podzielono zbiory na dwa muzea: w Popradzie pozostało Muzeum Podtatrzańskie, zbiory tatrzańskie zaś przekazano do Muzeum TANAPu (obecnie w Tatrzańskiej Łomnicy).
Przed wejściem popiersie Davida Husza, założyciela Muzeum, obok ludowe rzeźby z drewna. Na parterze znajduje się ekspozycja "Prehistoria i wczesne średniowiecze pod Tatrami" oraz prezentacja znalezisk ukazujących środowisko, w którym żył neandertalski człowiek z Ganowiec. To jedyne w środkowej Europie odkrycie dokonane zostało w 1926 r. przez Cygana Kolomana Kokę w odległych od Popradu o kilka kilometrów Ganowcach, gdzie na trawertynowym wzgórzu, przy termalnym źródle, rozwijała się kultura neandertalska. Eksponaty prezentują narzędzia, jakimi posługiwali się ludzie z okresu przed ostatnim zlodowaceniem, kości zwierząt z tamtej epoki (mamuty, nosorożce włochate, słonie leśne, dzikie konie). Głównym elementem ekspozycji jest gipsowy odlew mózgu neandertalczyka, znaleziony w Ganowcach - oryginalna skamielina wypreparowana z trawertynowej skały trafiła do Muzeum Narodowego w Pradze. Na piętrze prezentowana jest wystawa o charakterze etnograficznym i krajoznawczym - sprzęty domowego użytku, historyczne wyposażenie popradzkiego browaru z pierwszych lat jego istnienia, narzędzia rolnicze, zabawki, odzież. Osobne gabloty poświęcone są tatrzańskiej turystyce.
Na piętrze także jest sala ekspozycji czasowych. Biblioteka muzealna liczy 17 tys. tomów.
Filia muzeum, poświęcona głównie przyrodzie Tatr i Podtatrza oraz historii rzemiosła i sztuki użytkowej i ludowej, znajduje się w Spiskiej Sobocie.

Tatrzańska Galeria, 058 01 Poprad, ul. Alžbetina 30. Sala wystawowa Nám. sv. Egidia, czynna od wtorku do piątku w godz. 9⁰⁰-13⁰⁰ i 13³⁰-17⁰⁰, w soboty 9⁰⁰-13⁰⁰, w niedziele 13⁰⁰-17⁰⁰.
Powstała w 1960 r., początkowo w Starym Smokowcu. Obecnie przystosowuje dla swoich potrzeb budynek starej elektrowni, a czasowe ekspozycje organizuje w sali wystawowej na pl. św. Idziego. Ma filie w Starym Smokowcu. Gromadzi dzieła sztuki, prezentujące pejzaże Wysokich Tatr, sztukę ludową z rejonu podtatrzańskiego i Spisza, a także dzieła współczesnej sztuki rodzimej ze wschodniej Słowacji. Osobną salą wystawową Tatrzańskiej Galerii jest tzw. Tovareň (Poprad, ul. Hviezdoslavova 2), gdzie prezentowana jest sztuka profesjonalna i organizowane są koncerty.

Galeria Vincenta Van Gogha Żółty Dom, Poprad-Wielka, ul Oravská 2.
Sezonowe wystawy kopii obrazów Van Gogha, regularne wystawy malarzy i grafików słowackich.

Zakwaterowanie: Club Hotel Olympia**, ul. Partizánska 684, 05801 Poprad, Hotel Gerlach**, ul. Hviezdoslavova 2, 05801 Poprad, Hotel Podhaj*, Scherffelová 16, 05801 Poprad, Hotel Poprad***, ul. Partizánska 677/18, 05801 Poprad, Hotel Satel***, ul. Mnoheľova 826/5, 05801 Poprad, Domov mladieże, Karpatska 9, 05801 Poprad, Penzión Mirka, Družstevná 35, 05801 Poprad, Penzión Vital, Široká 16, 05801 Poprad 1 - Velká.

Turystyka i narciarstwo: Doskonałe połączenia kolejowe i autobusowe z ośrodkami turystycznymi w Tatrach Wysokich i Słowackim Raju oraz we wschodniej części Tatr Niżnich. Tereny rekreacyjne i narciarskie w rejonie osiedla Kwietnica.

EPowrót do leksykonu
E Powrót do "Spisu treści"