Maciej Pinkwart, Północna Słowacja...

 BAŃSKA BYSTRZYCA, (Banská Bystrica, 362 m). Jedno z największych miast Słowacji, liczące przeszło 80.000 mieszkańców, dzięki centralnemu położeniu w środkowej części kraju stanowiące ważny ośrodek zarówno handlowy, jak i przemysłowy. Stolica województwa środkowosłowackiego, obecnie - okręgu bańskobystrzyckiego. Leży nad brzegami jednej z głównych rzek Słowacji - Hronu, u podnóża Wielkiej Fatry, Gór Szczawnickich i Niżnych Tatr. W mieście i okolicy znajdują bazę zarówno turyści, jak i narciarze. Piękna starówka, nowoczesne budownictwo poza centrum, znakomite położenie geograficzne oraz dobre zaplecze naukowe i przemysłowe tworzą z Bańskiej Bystrzycy ciekawy cel wycieczki.

Teren zasiedlony był już w epoce brązu. W czasach historycznych już w pierwszej połowie XII w. za sprawą króla Gejzy II osiadają tu niemieccy osadnicy, którzy rozpoczynają wydobywanie w okolicznych górach rud metali: miedzi, srebra, a nawet złota. Pierwotna osada została prawdopodobnie zniszczona w czasie najazdu tatarskiego w 1241 r. Pierwsza pisemna wzmianka o Bańskiej Bystrzycy pochodzi z 1255 r., kiedy to król Béla IV nadał jej mieszkańcom prawa wydobywania złota i srebra, a także inne miejskie przywileje (m.in. prawo wolnego wyboru sołtysa i proboszcza). Niemieccy osadnicy nazwali osadę Neosolium (Nowa osada), co wkrótce w nawiązaniu do tradycji górniczej (bańskiej) oraz płynącej w pobliżu rzeki Bystrzycy przekształciło się w obecną nazwę. Wydobycie przede wszystkim rudy miedzi i handel tym surowcem (wywożono rudę do Polski, Austrii, południowych Niemiec, a nawet do Wenecji) zapewniło bogactwo licznym mieszkańcom, a samemu miastu piękny rozwój. Najbardziej znanymi rodzinami górniczymi XIII i XIV w. byli Jungowie, Königsbergowie i Petermanowie - osadnicy niemieccy, przybyli z Saksonii. Im zawdzięcza Bańska Bystrzyca swoje pierwsze fabryki, kamienice, drogi, a przede wszystkim - najstarszy, romański kościół Najświętszej Marii Panny, usytuowany w starodawnym centrum miasta, w miejscu, gdzie Bystrzyca wpada do Hronu. Staraniem Bańskich mieszczan na ówczesnych peryferiach miasta - przy ulicy Dolnej w 1303 r. wybudowano miejski szpital z gotyckim kościołem pod wezwaniem św. Elżbiety. Drugi koniec miasta tworzyła ulica Górna, zaś w środku, koło kościoła Panny Marii znajdowało się targowisko. Tędy biegła droga, nazywana Via Magna, prowadząca do Starej Osady (Vetersolium), jak niegdyś nazywano XII-wieczne miasto Zwoleń.

W XIV w. Bańska Bystrzyca stała się jednym z najbardziej znaczących członków Związku Siedmiu Miast Górniczych. Odwiedzali ją także przedstawiciele rodów panujących - m.in. król Maciej Korwin, którego przedstawiciele urzędowi dysponowali w śródmieściu własną kamienicą.

W drugiej połowie XV w. przemysł wydobywczy w Bańskiej Bystrzycy zaczyna przeżywać kryzys, przede wszystkim wynikający z wyczerpania się łatwo dostępnych surowców i konieczności pracy na większych głębokościach, co wymagało już bardziej zaawansowanej techniki. Wówczas to - w 1475 r. - kamienicę w centrum stawia sobie krakowski mieszczanin Jerzy Thurzo, który wkrótce żeni się z córką posiadającego również dom w Bańskiej Bystrzycy niemieckiego bankiera z Augsburga - Jakuba Fuggera. Te dwie rodziny w oparciu o własny kapitał na przełomie XV i XVI w. założyły spółkę Ungarisches Handel, która zajmowała się przede wszystkim wydobywaniem, przetwarzaniem i eksportem miedzi. Ten właśnie okres charakteryzuje się wzmożonym budownictwem i zmianą kształtu centrum miasta, powstają nowe baszty obronne, kościół Panny Marii zyskuje charakter gotycki, a jego wnętrze ulega przebudowie - m.in. dzięki działalności jednego z największych rzeźbiarzy ówczesnej Europy - Mistrza Pawła z Lewoczy.

Na skutek konfliktów między spółką Thurzona i Fuggera a bankrutującymi na nieopłacalnym górnictwie mieszczanami w 1525 r. - najpierw w Bańskiej Bystrzycy, potem w innych górniczych miastach - wybuchło powstanie górników, stłumione w następnym roku przez wojska królewskie. W tym samym czasie w Bańskiej Bystrzycy w coraz większym stopniu zaczyna panować reformacja. W 1539 r. wszystkie kościoły w mieście znalazły się w rękach ewangelików, a od 1620 r. w związku z postępami kontrreformacji, zaczęły przechodzić z rąk do rąk. Tymczasem jednak po bitwie pod Mohaczem w 1526 r., w obawie przed najazdem tureckim władze miasta i jego mieszkańcy postanowili utworzyć system obronny. Powstaje wtedy zamek miejski i mury obronne, obejmujące skomplikowanym systemem istniejącą już zabudowę. Pracami kieruje włoski konstruktor - Ferrari. System obronny okazał się skuteczny - Turcy nie odważyli się zaatakować Bańskiej Bystrzycy. W tym też czasie kamieniczki na rynku i inne budowle otrzymują dość jednolity renesansowy wystrój, będący dziełem wybitnych mistrzów, przede wszystkim związanych z włoską rodziną Di Pauli. W końcu XVII w. do miasta przybywają jezuici, za których sprawą powstaje pierwsza barokowa budowla - kościół św. Franciszka Ksawerego.

W okresie powstań antyhabsburskich Bańska Bystrzyca mocno ucierpiała, głównie z powodu przeciągających tędy zaciężnych wojsk rozmaitych armii. W 1620 r. właśnie tutaj koronowano na węgierskiego króla przywódcę jednej z rebelii, siedmiogrodzkiego księcia Gabora Bethlena, czego pamiątką jest jeden z domów przy ul. Dolnej (nr 8 - obecnie siedziba Państwowej Galerii). W 1761 r. centrum miasta zniszczył wielki pożar, po którym odbudowano i przekształcono okolice głównego placu, nadając starówce wygląd barokowy. Znaczenie Bańskiej Bystrzycy jeszcze wzrosło z końcem XVII w., kiedy ulokowano tu biskupstwo (od 1776 r.) i siedzibę żupy. Równocześnie upadało znaczenie przemysłu wydobywczego, a wzrastała rola rzemiosła, szkolnictwa i kultury. Już od 1577 r. miasto dysponowało własną drukarnią - jedną w pierwszych na Słowacji. Po utworzeniu w Martinie Macierzy Słowackiej, jej pierwszym przewodniczącym został katolicki biskup Bańskiej Bystrzycy Štefan Moyzes, a jego zastępcą - ewangelicki pastor i pisarz Karol Kuzmány. W XIX w. wzniesiono tu gmach teatru, w którym działali zarówno artyści miejscowi, jak i zespoły przyjezdne.

W latach międzywojennych nastąpił szybki rozwój Bańskiej Bystrzycy jako ośrodka kulturalnego. Powstało wiele gmachów w nowoczesnym, secesyjnym lub konstruktywistycznym stylu, działało tu także wielu ludzi sztuki. W czasie II wojny światowej Bańska Bystrzyca stała się ośrodkiem antyfaszystowskiego ruchu oporu, który w 1943 r. skupił się wokół lewicowej Słowackiej Rady Narodowej. W sierpniu 1944 r. tutaj właśnie zorganizowano centrum dowodzenia Słowackiego Powstania Narodowego, z generałem Jánem Golianem, a potem - Rudolfem Viestem na czele. W mieście działała partyzancka radiostacja, wychodziło kilka gazet, ulokowało się tu także kierownictwo Słowackiej Rady Narodowej. Po kilku miesiącach walk, Niemcy stłumili powstanie i 27 października 1944 zajęli Bańską Bystrzycę, podejmując szeroką akcję represyjną, w której śmierć poniosły setki ludzi. Miasto zostało wyzwolone przez Armię Czerwoną 25 marca 1945 r.

Po wojnie Bańska Bystrzyca została stolicą nowo utworzonego Kraju (województwa) Środkowosłowackiego. Liczba jej mieszkańców wzrosła sześciokrotnie, powstały duże zakłady przemysłowe: Slovenka, produkująca wyroby dziewiarskie, zakłady stolarskie Smrečina, Środkowosłowacka Cementownia, Zakłady Techniki Obliczeniowej i in. Obecnie działa wiele instytucji kulturalnych, m.in. Teatr im. J.Gregora-Tajovskégo, zawodowy teatr Lalek Na Rázcesti (Na Rozdrożu), kilka muzeów, galerii i domów kultury, trzy nowoczesne kina. Częste są koncerty grup folklorystycznych i zespołów muzycznych, młodzieżowych, popularnych i klasycznych. Od lipca do września do roku odbywa się Letni Festiwal Kulturalny, w czasie którego zarówno na głównych placach, jak i w teatrach czy domach kultury występują grupy ludowe, orkiestry dęte, zespoły rockowe, a także chóry, orkiestry i zespoły kameralne. Odbywa się w tym czasie także festiwal filmowy. Jesienią odbywają się m.in. Bańsko-Bystrzyckie Dni Operowe, Festiwal Dixilandowy i Słowacko-Czeskie Rendez-Vouz.

Jest Bańska Bystrzyca również dużym centrum naukowym, którego głównym ośrodkiem jest Uniwersytet Mateja Bela, z głównymi wydziałami Ekonomicznym i Pedagogicznym, a także z fakultetami humanistycznym, przyrodniczym, prawnym i stosunków międzynarodowych. Działa w mieście także kilka znanych w Słowacji szkół średnich. Doskonale rozwinięta jest służba zdrowia, a poza kilkoma szpitalami i poliklinikami, przy współpracy z USA uruchomiono w Bańskiej Bystrzycy Medyczne Centrum im. F.D.Roosvelta - najnowocześniejszy szpital Słowacji. Jest także w mieście i okolicach 6 kościołów katolickich, dwa ewangelicko-augsburskie, wspólnota baptystów i dom modlitewny adwentystów. Działa Opera, kilka teatrów (w tym światowej sławy teatr lalkowy), studio tańca, kilka muzeów i cztery zespoły regionalne.

Interesujące: W państwowym rejestrze zabytków umieszczono ponad 200 obiektów z terenu Bańskiej Bystrzycy. Najważniejsze z nich to:

Katolicki kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (Nám. Š.Moyzesa), wchodzący w skład obszaru dawnego miejskiego zamku, pierwotnie romański, budowany od 1255 r. na fundamentach romańskiej bazyliki. Zachowała się do dziś część wieży z romańskimi oknami i północna ściana nawy. W początkach XIV w. od zachodu dobudowano jednonawowy gotycki kościół ze sklepieniem krzyżowym, dobudowano gotycką zakrystię, a w latach 1473-1516 przybyło nowe prezbiterium, oratorium nad zakrystią i boczne kaplice św. Andrzeja, św. Barbary, Ciała Chrystusowego, św. Antoniego i św. Jana Jałmużnika. Od południa dobudowano przednią sień z portalem ze sklepieniem żebrowym i gwiazdowym. Znaczną część wnętrza zniszczył wielki pożar w 1500 r., w czasie którego miasto zostało w znacznym procencie wypalone. Jeszcze większy pożar wybuchł w r. 1761. W kościele uległ wtedy zniszczeniu średniowieczny wystrój wnętrza i główny gotycki ołtarz prawie 20-metrowej wysokości (wyższy od słynnego ołtarza z Lewoczy), autorstwa Mistrza Pawła. Po pożarze w 1761 r. kościół był przebudowany w barokowym stylu, potem kilkakrotnie restaurowany. W obecnym głównym ołtarzu znajdują się obrazy Wniebowzięcia Matki Boskiej i św. Trójcy, autorstwa Jána Łukasza Kratzkera z 1774 r. Cztery boczne ołtarze w jednorodnym stylu architektury słupowej z początków XVIII w., takie same ławki i ambona, organy nieco młodsze. Na lewo od ołtarza brązowa chrzcielnica, piękne dzieło średniowiecznego kowalstwa, autorstwa mistrza Jodaka z 1476 r. W północnej kaplicy zachował się do dziś późnogotycki skrzydłowy ołtarz św. Barbary - patronki górników, dzieło Mistrza Pawła z Lewoczy, w południowej - gotycki tryptyk ołtarza Marii Magdaleny z końca XV w. Barokowe malowidła na sklepieniach z 1770 r. są dziełem Antona Schmidta.

Na zewnątrz kościoła, na południowej ścianie, we wnęce za szkłem umieszczono późnogotyckie dzieło rzeźbiarskie nieznanego autorstwa z końca XV w. - Chrystus na Oliwnej Górze, po renowacji wystawione na widok publiczny w 1995 r.

Katolicki kościół Podwyższenia Św. Krzyża (róg Nám. Š.Moyzesa i ul. Jána Kollara, koło cmentarza), nazywany Słowackim, gdyż uczęszczali do niego przeważnie Słowacy, podczas gdy obywatele niemieccy modlili się głównie w Kościele Panny Marii. Podział taki zaznaczał się szczególnie w czasie, gdy oba kościoły były ewangelickie. Świątynia powstała w XVI w. w miejscu, gdzie już przed 1406 r. stała gotycka kapliczka św. Michała, do której później przybudowano następną kaplicę. W 1561 r. dobudowano nawę i przedsionek tak, że kościół połączył się z sąsiednią Kamienicą Maciejową. W czasie reformacji w XVII w. ewangelicy wyburzyli ścianki działowe pomiędzy dawnymi kaplicami, a w latach 1742-47 jezuici przebudowali wnętrze w stylu barokowym. Zostało ono całkowicie zniszczone w czasie pożaru w 1782 r. Obecny wystrój pochodzi przeważnie z XIX w. Płaskorzeźby Panny Marii i Marii Magdaleny na głównym ołtarzu przypisywane są rzeźbiarzowi Vavrincowi Dunajskiemu.

Katedra św. Franciszka Ksawerego (Nám. SNP), postawiona w latach 1695-1709 przez jezuitów. Zakon po osadzeniu się w Bańskiej Bystrzycy miał siedzibę w tzw. Oberhauzie - domu rodziny Königsbergerów. W miejscu obecnego kościoła katedralnego stał na początku XVII w. kościółek św. Józefa Robotnika. W r. 1709 kościółek był przebudowany i poszerzony. Kościół wybudowano według projektu J.Häffelsa na wzór rzymskiego kościoła jezuitów Il Gesu. Został poświęcony św. Franciszkowi Ksaweremu. Obraz przedstawiający patrona był wykonany w 1729 r. Zachował się do dziś nad głównym ołtarzem. Po ustanowieniu biskupstwa bańskobystrzyckiego w 1776 stał się kościołem katedralnym. Wówczas jego rozmiary były takie jak dzisiejszej nawy głównej. W kościele były cztery boczne ołtarze - Panny Marii, św. Nepomucena, św. Józefa i św. Michała. Z prawej strony była kaplica Panny Marii Loretańskiej. Później ją zburzono i w jej miejscu postawiono schody, wiodące do prawego skrzydła chóru. Dzisiejsze prezbiterium było wówczas zakrystią. Nad nią była mała wieżyczka. Tak kościół wyglądał do 1844 r. Potem został rozbudowany do obecnego kształtu. Dominującą w tej części miasta podwójną wieżę wystawiono w r. 1844. Wieńcząca jej szczyt balustrada pochodzi z czasów przebudowy w końcu XIX w., wyposażenie wnętrza z pierwszej połowy XIX w. Do katedry przylega budynek dawnego kolegium jezuickiego z 1695 r.

Katolicki kościół św. Elżbiety (ul. Dolna), wybudowany w r. 1303 jako pierwszy obiekt w stylu gotyckim, na ówczesnym zachodnim skraju miasta. Kościół był częścią miejskiego szpitala. Po 1750 r. przebudowany w stylu barokowym, potem w końcu XIX w. - w stylu romantycznego historyzmu. Gotyckie prezbiterium przekształcono w boczną kaplicę św. Anny. Obecny główny ołtarz pochodzi z końca XIX w., a autorem obrazu patronki kościoła jest Jozef Murgač. Dawny szpital spłonął w 1605 r., jego budynek po odbudowie wielokrotnie zmieniał tak styl, jak i funkcje.

Kościół ewangelicko-augsburski (ul. Lazovna), wybudowany wg projektu M.Pollacka w latach 1803-07 już za dawnymi murami miasta w stylu klasycystycznym na miejscu dawnego drewnianego kościoła artykularnego z 1690 r. Główny ołtarz słupowy ozdobiony jest wizerunkiem Chrystusa, wykonanym przez pruskiego malarza Daege. Obraz jest darem pruskiego króla Fryderyka Wilhelma IV dla bańskobystrzyckich ewangelików. W liturgii używane są m.in. kielichy z XVII w. Cennym zabytkiem jest chrzcielnica z brązu z 1803 r. i ambona z 1853 r.

W obszar miejskiego zamku wchodzą jeszcze (poza kościołami Panny Marii i Św. Krzyża):

Kamienica Maciejowa, pochodzący z 1459 r. dom, będący siedzibą namiestnika króla Macieja Korwina - gotycka, pięciokondygnacyjna budowla zakończona stromym dachem jest dziś wkomponowana w obręb miejskich murów. W 1908 r. ulokowano tu muzeum krajoznawcze.

Ratusz, zwany też Pretorium, wybudowany po 1500 r. z fundacji górnika, potem żupana zwoleńskiego - V.Mühlsteina, w latach 1564-65 ozdobiony arkadową loggią, w XVIII w. przebudowany w stylu barokowym. Obecnie mieści się tam oddział państwowej galerii.

Farska baszta, ulokowana w południowo-zachodnim narożniku obszaru zamkowego, wybudowana została w drugiej połowie XV w., później wielokrotnie przebudowywana, weszła w skład miejskich umocnień. Obecnie także i tutaj mieści się galeria sztuki.
Resztki murów miejskich i barbakan z wieżą to wszystko, co pozostało z umocnień, wznoszonych wokół centrum miasta w latach 1479-1614, a zniszczonych w większości w czasie pożaru w 1761 r. W barbakanie również jest oddział Państwowej Galerii Sztuki.

Wieża zegarowa, usytuowana w górnej części placu SNP, wybudowana w 1552 r. obok miejskiej wagi (istniejącej w sąsiednim budynku od 1506 r.). W piwnicy wieży mieściło się więzienie i sala tortur. W 1665 r. dobudowano kamienne krużganki, z których miejska straż wypatrywała nieprzyjaciela lub pożaru, a w XVIII i XIX w. grano stąd hejnał.

Dom Thurzonów (Nám. SNP nr 4) powstał z końcem XV w. poprzez połączenie dwóch wcześniejszych budynków gotyckich, a w XVI w. zyskał wspólną renesansową fasadę. Obecny kształt budynku pochodzi z przebudowy w r. 1660. We wnętrzu interesująco odrestaurowano tzw. zieloną sień, gdzie drewniany strop ozdobiony jest biblijnymi i mitologicznymi malowidłami oraz herbami rodzin królewskich Andegawenów i Korwinów. W latach 1495-1548 mieściła się tu siedziba turzonowsko-fuggerowskiej spółki Ungarisches Handel. Od 1958 r. budynek jest siedzibą muzeum środkowosłowackiego.

Zespół kamienic mieszczańskich wokół placu SNP i placu Štefana Moyzesa, przeważnie gotyckich i renesansowych, budynki ul. Lazovnej (Łaziebnej), Hornej Striebornej (Górnej Srebrnej), Dolnej i Hornej (Górnej).

Muzea:

Muzeum Środkowosłowackie, 975 90 Banská Bystrica, Nám. SNP 4, Tel.: +421-48 / 412 58 95 - 6, e-mail smbb@stonline.sk, www.stredoslovenskemuzeum.sk. Czynne pn-pt 9^oo-17^oo, nd 10^oo-17^oo. W soboty nieczynne. Dorośli 2 €, ulgowe 1 €.

Założone w 1889 r., pierwszą stałą ekspozycję miało w Maciejowej Kamienicy od 1909, od 1958 r. mieści się w Domu Turzonów. Na parterze znajduje się część archeologiczna, pokazująca rozwój regionu od paleolitu do X w. oraz ekspozycja zbiorów z epoki średniowiecza. Na I piętrze osobna sala poświęcona jest sztuce gotyku, dalej górnictwu i rzemiosłu. Na II piętrze ukazane są dzieje terenu w XIX i XX w. Najciekawszymi eksponatami są przedmioty z brązu, datowane na 1500 r. p.n.e., srebrne spinki z 5 w. n.e., brązowa akwamanila (naczynie do polewania rąk) z Wielkiej Czalomiji z XIII w., romańska kamienna chrzcielnica z Babinej z XIII w., skrzydłowy ołtarz św. Zofii z 1460 r. i in.

Ekspozycja przyrodnicza prezentowana jest w dzielnicy Radwań, ul. Radvanská 27. w kasztelu rodziny Tihány.

Muzeum literatury i muzyki, ul. Lazovná 44, 975 90 Banská Bystrica, tel. +421-48 415 51 11, e-mail lhmbb@post.sk, www.svkbb.sk, otwarte pn-pt 8^oo-16^oo. Wstęp 0,66 €, ulgowy 0,33 €.

Usytuowane blisko historycznego centrum miasta, uruchomione w 1969 r., zajmuje się dokumentowaniem literackiej i muzycznej kultury regionu Bańskiej Bystrzycy i Brezna. Prezentuje pamiątki i dokumenty związane z działalnością takich postaci jak m.in. XVIII-wieczny polihistoryk Maciej Bel, barokowy kompozytor i budowniczy instrumentów Michal Búľovský (Bulyowsky), , XIX-wieczni pisarze i kompozytorzy Ján Chalupka, Samo Chalupka, Andrej Sládkovič, Ján Botto i Ján Levoslav Bella, pisarze XX wieku Terézia Vansová, Jozef-Gregor Tajovský, Ľudo Mistrík- Ondrejov, František Švantner, literaturoznawca Alexander Matuška, kompozytorzy Viliam Figuš-Bystrý, Ján Cikker. Muzeum gromadzi także pamiątki dotyczące działalności zespołów muzycznych i teatralnych, a nawet drukarni. Prezentowane są dokumenty archiwalne, starodruki, rękopisy, ludowe i klasyczne instrumenty, fotografie i dzieła sztuki.

Muzeum i Pomnik Słowackiego Powstania Narodowego, 974 01 Banská Bystrica, Kapitulska 23, tel.: +421-484123258, Fax: +421 48 4123716, e-mail: muzeumsnp@muzeumsnp.sk, www.muzeumsnp.sk. Czynne V-IX, wt-nd 9^oo-18^oo, X-IV 9^oo-16^oo.

Muzeum powstało w 1955 r., w 1969 zostało umieszczone w nowoczesnym, monumentalnym obiekcie, projektowanym przez arch. Dušana Kuzmę. Budynek składa się z dwóch niesymetrycznych części, między którymi znajduje się symboliczny grób nieznanego żołnierza z wiecznym ogniem. Wokół pomnika znajduje się park, w którym ulokowano ekspozycję techniki wojskowej. We wnętrzu pokazany jest udział Słowaków na frontach I i II wojny oraz historia Słowackiego Powstania Narodowego.

Państwowa Galeria, 975 90 Banská Bystrica, Namestie Š. Moyzesa 25 i Dolná 8. Tel.: +421 48 470 16 15,  fax: +421 48 412 41 67, e-mail: ssgbb@ssgbb.sk, www.ssgbb.sk. Czynne wt-pt. 9^oo-17^oo, sb-nd 10^oo-18^oo.

Galeria powstała w 1956 r. Zajmuje się sztuką XX w. ze szczególnym uwzględnieniem grafiki i sztuki regionu. Mieści się w kilku budynkach w centrum miasta: dawnym ratuszu, Farskiej Baszcie i Barbakanie (gdzie wystawa połączona jest ze sprzedażą). W 1993 r. główną siedzibą galerii stał się renesansowy budynek przy ul. Dolnej, pochodzący z 1556 r., w którym według tradycji w 1620 r. przywódca antyhabsburskiego powstania Gabor Bethlen był koronowany na króla Węgier. Osobnym oddziałem galerii jest stała wystawa prac malarza Dominika Skuteckiego (1849-1921), który po latach pracy w Wiedniu i Wenecji osiedlił się w wieku 40 lat w Bańskiej Bystrzycy i tam tworzył aż do śmierci. Galeria (czynne codziennie z wyj. poniedziałków 10⁰⁰-16⁰⁰, tel. 412-54-50) prezentuje co roku ok. 20 zmiennych ekspozycji własnych i kilka przywiezionych z innych miast. Od 1967 r. w Bańskiej Bystrzycy organizowane jest Międzynarodowe Biennale Drzeworytu, a od 1969 - quadriennale Małe Formy Graficzne. Interesującym przedsięwzięciem jest coroczne Międzynarodowe Sympozjum Wolnej Grafiki, łączące plener artystyczny i wystawę grafików, co roku tylko trzech - czterech z zagranicy i jednego ze Słowacji. W czasie sympozjum prezentowane są przywiezione przez nich dzieła, zaś prace, powstałe podczas pleneru - stają się własnością galerii.

Teatry:

Opera Państwowa (Štátna opera), ul Národná 11, 974 73  Banská Bystrica, tel. +421-48/ 2457 101, rezerwacja 048/ 2457 123; 124; 125, umprev@bb.psg.sk, www.stateopera.sk. Działa od 1960 r., przedstawiając spektakle operowe, baletowe, operetkowe i musicalowe ze światowego repertuaru, także koncerty. Ceny biletów 4-8 €, przedsprzedaż 13^oo-16^oo i pół godziny przed rozpoczęciem spektaklu (17^oo lub 18³o), abonament na wszystkie spektakle 156 €.

Teatr Miejski (Divadlo z Pasáže), ul Lazovná 21, 974 01 Banská Bystrica,  tel./fax: +421 48 412 47 82, email: divadlo@divadlozpasaze.sk, www.divadlozpasaze.sk. Działa od 1995 r., początkowo jako zespół amatorski, od 2005 r. utrzymywany przez państwo.

Teatr Ivana Palucha (Divadlo Ivana Palúcha), 974 01 Banská Bystrica, Námestie SNP 12, 974 01 Banská Bystrica, tel: +421 907 628 127, e-mail: info@divadloivananpalucha.sk, www.divadloivanapalucha.sk, spektakle 2-3 razy w tygodniu o 19oo, wstęp 1-5 €.

Teatr Lalek  (Bábkové divadlo na Rázcestí), ul. Skuteckého 14, 975 90 Banská Bystrica,  tel. +421 48/415 25 33, rezerwacja bdnr@bdnr.sk, www.bdnr.sk. Przedsprzedaż biletów 14oo-16oo, albo na godzinę przed spektaklem. Teatr jest organizatorem dorocznego festiwali teatrów lalkowych (od 1977 - ogólnokrajowy, od 1994 - międzynarodowy, październik). Spektakle dla dorosłych, przedstawienia we wtorki, środy o 19^oo i dla dzieci w niedziele 16^oo i 17^3o. Ceny biletów 2,20-4 €.

Osobistości związane z Bańską Bystrzycą: Matej Bel-Funtik (1684-1749), historyk, Ján Levoslav Bella (1843-1936), kompozytor, Ján Botto (1829-1881), poeta, Ján Cikker (ur. 1911), kompozytor, Ján Čaplovič (1780-1847), historyk, etnograf, Vavrinec Dunajský (1784-1833), rzeźbiarz, Viliam Figuš-Bystrý (1875-1937), kompozytor, Andrej Kavuljak (1885-1952), historyk, Jozef Božetech Klemens (1817-1883), malarz, Ján Kollar (1793-1852), poeta, Karol Kuzmaný (1806-1866), pisarz, wiceprzewodniczący Macierzy Słowackiej, Štefan Moyzes (1795-1869), biskup, pierwszy przewodniczący Macierzy Słowackiej, Mikulaš Moyzes (1872-1944), kompozytor, Dominik Skutecký (1849-1921), malarz, Jozef Gregor-Tajovský (1874-1940), pisarz, Terézia Vansová (1857-1942), pisarka, Gustáv Zechenter-Laskomerský (1824-1908), lekarz i pisarz.

Narciarstwo i turystyka w rejonie Bańskiej Bystrzycy uprawiane są zarówno w najbliższych okolicach miasta, jak i w dwóch wielkich masywach górskich - Niżnich Tatrach i Wielkiej Fatrze. W samej Bańskiej Bystrzycy znajdują się 3 skocznie narciarskie (dwie z nawierzchnią igielitową) i stok slalomowy, również pokryty igielitem, a także kilka wyciągów narciarskich - na południowym brzegu Hronu, przy ul. Żółty Piasek, na stokach góry Urpin. W najbliższej okolicy dobrym ośrodkiem jest dolina Turecka i rejon Starych Gór, Donowaly i Králiky, a także południowe stoki Niżnich Tatr, w miejscowościach Sdriečko, Tále, Bystrá, Mýto pod Dziumbirem, Czertowica i wiele innych, mniejszych. Doskonałe drogi turystyczne prowadzą granią Niżnich Tatr i Wielkiej Fatry (droga Bohaterów SNP, szlak czerwony), a także na trasach dojściowych do tych grani. Ciekawym terenem jest najbliższy Bańskiej Bystrzycy masyw Starohorskich Wierchów (najbliższy szczyt - Pański Dział, 1100 m). Mało znany polskim turystom jest natomiast malowniczy masyw Polany, usytuowany na południowy wschód od miasta.

Partnerskimi miastami  Bańskiej Bystrzycy w Polsce są Radom i Tarnobrzeg.

www.banskabystrica.sk

E Powrót do leksykonu
E Powrót do "Spisu treści"