Przyznam, że niejeden raz już zazdrościłem Nowemu Targowi rozmaitych okoliczności społecznych i kulturalnych, z bardzo różnych zresztą części spektrum życia miejskiego. Dotąd dwie rzeczy na liście owych zazdrości zajmowały czołowe miejsca: miejska kapela jazzowa, kierowana przez dra Zdzisława "Toniego" Macikowskiego (a w Zakopanem tego nie ma) i Rada Miejska, która rzeczywiście rządzi miastem, zamiast prezentować co miesiąc na sesji żałosny spektakl kabaretu kukiełkowego (a w Zakopanem tego nie ma). No i oczywiście jeszcze lody w budce przy ul. Sokoła. Teraz dochodzi kolejna - "Almanach Nowotarski".

Pierwszy tom tego rocznika o charakterze naukowym i popularno-naukowym ukazał się w 1997 r. i dotyczył w znacznej mierze wydarzeń roku 1996 - roku jubileuszowych obchodów 650-lecia miasta. Zawartość tamtego tomu w większości przynosiła materiał historyczny, prezentowany na sesji popularno-naukowej "Dzieje miasta Nowego Targu" w czerwcu 1996 r. oraz opracowany specjalnie na potrzeby "Almanachu". Wszystkie są niezwykle cenne, ale jak to w tego typu lokalnych wydawnictwach bywa - najcenniejsze i chyba najczęściej czytywane są dzieje mini-społeczności miejscowych i publikacje dokumentów. W tomie z 1996 r. takimi cennościami są doskonale opracowana pod względem dokumentalnym przez Barbarę Słuszkiewicz Nowotarska księga sądu wójtowsko-ławniczego z lat 1601-1700, Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Nowym Targu - początki działalności Anny Nowak oraz historia Seminarium Nauczycielskiego w opracowaniu Anny Gabryś. Poza tym, naturalnie, biografistyka i niezwykle potrzebna dokładna kronika jubileuszowego roku 1996 (opracowana przez Zofię Giełczyńską).

Dla mnie osobiście najciekawszym artykułem jest tekst wykładu Marka Wilczyńskiego Kotlina Nowotarska i jej okolice w okresie prehistorycznym - jako że ta właśnie część dziejów lokalnych jest nadal niemal nieznana, a przecież niezwykle istotna.

Można było wątpić, czy po jubileuszowych fajerwerkach działaczom Towarzystwa Przyjaciół Nauk i osobiście dyrektorowi MOK-u, Antoniemu Nowakowi starczy "pary" do wydania kolejnego tomu. Tom jednakże się ukazał, choć faktycznie dopiero w połowie 1998 r., to jednak zaopatrzony datą 1997 r. Tutaj także dział "Z przeszłości miasta i regionu" stanowi bodaj najmocniejszą część publikacji. Nader interesujące są dwa artykuły o tematyce spiskiej a pierwszy z nich - Stanisława Kurasia Spisz a Polska - od średniowiecza do I rozbioru Polski rozpoczyna się passusem, którego przesłanie jest mi, jako autorowi przewodnika po północnej Słowacji, szczególnie bliskie:

Podejmując w niniejszym artykule, skrótową z natury rzeczy, próbę przedstawienia powiązań dawnego Spisza z Polską trzeba się na wstępie zastrzec, ze nie czynimi tego bynajmniej dla szukania tzw. praw historycznych celem uzasadnienia, czy kwestionowania współczesnych granic państwowych. Wprost przeciwnie: celem niniejszego artykułu jest zwrócenie uwagi na różnorodność rozmaitych wpływów etnicznych, kulturalnych, politycznych, jakie w ciągu minionych stuleci ukształtowały teren Spisza.

Z tej samej sesji popularno-naukowej ("Dzieje Spisza jako przykład przenikania się wielu kultur: słowackiej, polskiej, węgierskiej, niemieckiej", 20-21 października 1995 w Niedzicy) pochodzi cenny artykuł Stanisława Kostki Michalczuka o ostatnich właścicielach zamku "Dunajec" w Niedzicy. Jakimże świetnym i rozpalającym wyobraźnię dokumentem jest załączony doń wizerunek drzewa genealogicznego Palocsayów!

Kolejnymi obrazkami historycznymi z panoramy dawnego Nowego Targu są opracowanie Adolfa Szpytmy pt. Tartak Miejski w Nowym Targu. Część I 1927-1939, Barbary Słuszkiewicz Początki Miejskich Zakładów Ceramicznych w Nowym Targu oraz w dziale "Archiwalia nowotarskie" opracowany przez Antoniego Nowaka dokument króla Zygmunta III, nadający Nowemu Targowi prawo składu soli i ołowiu.

Poza tym, rzecz jasna, mnóstwo innych materiałów historycznych z rozmaitych okresów dziejów miasta i okolic, sprawy współczesne (m.in. opis pobytu papieża Jana Pawła II w Ludźmierzu w 1997 r.) oraz kolejny odcinek kroniki miejskiej.

Warto podkreślić staranność edytorską wydania i doskonałą jakość zdjęć (także kolorowych), osiągniętą dzięki krakowskiej drukarni "Text".

A dlaczego zazdroszczę? No bo jak nastała w Polsce wolność słowa i publikacji, zgłosiłem się do ówczesnych władz z pisemnym projektem wydawania czegoś dokładnie takiego, tylko o tematyce zakopiańskiej i tatrzańskiej. Nawet miałem do czego nawiązywać: w 1894 r. orientalista i dziennikarz (hi, hi - kto nie wie, dlaczego chichoczę, niech zajrzy na moją stronę internetową) Jerzy Grzegorzewski wydał pierwszy i jak dotąd jedyny tom rocznika pt. "Almanach tatrzański". Też miało być, w tym moim projekcie, wiele spraw popularno-naukowych z dziedziny historii, przyrody i ekologii, także sprawy sztuki i literatury. I co? I nic. Władze Zakopanego nie były zainteresowane w realizacji tego projektu, nie tylko finansowo, ale w ogóle. A mnie wkrótce wychłódło. Może gdyby do sprawy zabrał się kuzyn pana burmistrza i jego główny doradca od spraw naukowych, artystycznych i ekologicznych, Nieustanny Rektor Kolejnych Zakopiańskich Wyższych Uczelni - może wtedy rocznik by się ukazał. Ale czy zawierałby dzieła z dziedzin innych niż teologiczne, regionalne i sportowe?

Na razie zakopiańczycy pisują w "Almanachu nowotarskim": w składzie zespołu redakcyjnego znalazł się dyrektor Biblioteki Zakopiańskiej Mieczysław Mantyka, a wśród autorów znany działacz społeczny i polityczny Lesław Dall, oraz Jerzy M.Roszkowski z Muzeum Tatrzańskiego - wszyscy trzej historycy. Wśród nowotarskich autorów, poza już wymienionymi, publikują m.in.Wanda Szado-Kudasik i Roman Dzioboń (wiersze), Krystyna Góźdź, Marcin Jagła, Andrzej Kudasik i in.

PS. Serdecznie dziękuję burmistrzowi Nowego Targu, panu Markowi Fryźlewiczowi, za zwrócenie mi uwagi na tę cenną publikację i obdarowanie tomem pierwszym oraz redaktorowi naczelnemu "Almanachu", panu Antoniemu Nowakowi, za przekazanie mi "jeszcze ciepłego" tomu drugiego.

Almanach nowotarski, rocznik społeczno-kulturalny, nr 2, rok 1997. Wydawca Podhalańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Nowym Targu, Nowy Targ 1998.

Powrót do strony głównej