Maciej Pinkwart
Niepodległość na Podhalu
Zapewne osoba wielkiego pisarza i publicystyczna nośność Zakopanego spowodowały sławę, jaką cieszy się Rzeczpospolita Zakopiańska. Bowiem tak po prawdzie wydarzenia zakopiańskie nie były niczym nadzwyczajnym – podobnie działa się historia na przykład w Nowym Targu. Tu nawet wcześniej, bo 10 października 1918 r. powołano Komitet Powiatowy Organizacji Narodowej, na czele którego stanął poseł do Sejmu Krajowego, dr Jan Bednarski. Ratusz i wszystkie większe budynki zostały udekorowane biało-czerwonymi flagami. W nocy z 31 października na 1 listopada polscy żołnierze pod dowództwem kapitana Ottokara Brzozy-Brzeziny rozbroili Austriaków i zajęli magazyny wojskowe i koszary na Czerwonem. Wieczorem w magistracie zebrali się przedstawiciele różnych grup społecznych i postanowili nazajutrz przystąpić do przejęcia władzy cywilnej. W nocy i rano z budynków miejskich i czapek żołnierskich pozdejmowano wszystkie symbole austriackie. 1 listopada poseł Jan Bednarski, burmistrz Nowego Targu Józef Rajski, Michał Skalski i dr Ignacy Dziedzic, na czele delegacji Rady Miejskiej odebrali przysięgę na wierność Polsce od kapitana Brzozy i jego żołnierzy. Brzoza został powołany na komendanta okręgowego, zaś Mariusz Zaruski został komendantem powiatowym. Potem przysięgę na wierną służbę na rzecz Polski złożył mianowany jeszcze przez Austrię starosta powiatowy Pisarski. Odebrano także przysięgę wierności od pracowników sądu, kolei, dyrektorów szkół i pozostałych urzędników. Burmistrz Rajski wygłosił do tłumnie zgromadzonych mieszkańców patriotyczne przemówienie z balkonu ratusza na Rynku. Resztę dnia poświęcona na „sprzątanie” po Austrii.
Zatem w Nowym Targu powstała pierwsza na tym terenie polska władza powiatowa. W jej imieniu nazajutrz, 2 listopada dr Jan Bednarski i Jan T. Dziedzic pojechali do Czarnego Dunajca, gdzie w budynku sądu odebrali przysięgę wierności Polsce od naczelnika gminy Jana Cikowskiego i przedstawicieli pozostałych władz. Tutaj grunt do działalności patriotycznej był już dobrze przygotowany dzięki działalności szkoły i parafii, a także pochodzącego z pobliskiego Odrowąża redaktora Feliksa Gwiżdża, podporucznika Legionów Polskich. W Czarnym Dunajcu, podobnie jak w Zakopanem, po zawarciu pokoju brzeskiego, który był de facto próbą kolejnego rozbioru Polski, 18 lutego 1918 odbyło się nabożeństwo, na którym poparto protesty społeczeństwa polskiego przeciwko temu aktowi, a następnie ogłoszono 12-godzinny strajk, zamknięto sklepy i szynki oraz odwołano targ. Główne uroczystości patriotyczne odbyły się tu w dniu 5 i 6 listopada 1918, kiedy to po patriotycznym przemówieniu profesora Józefa Kantora na Rynku odbyło się ślubowanie ochotników do tworzącego się Wojska Polskiego, a potem Rada Gminna wyraziła poparcie dla Rady Regencyjnej i tworzącego się rządu polskiego podkreślając patriotyzm Czarnego Dunajca, tóry nawet w swoim herbie ma Orła Białego, i obiecując pracować dla dobra Ojczyzny „zgodnie, bez waśni partyjnych, bez stanowych różnic i osobistych uraz…”.
Także w Krościenku 2 listopada powołany wcześniej miejscowy komitet Organizacji Narodowej odebrał od wszystkich urzędów ślubowanie na wierność Polsce. W podniosłym nastroju pozdejmowano „bączki” austriackie i portrety cesarza, zastępując je orłami polskimi.
Tymczasem w Nowym Targu dość szybko powołano Straż Obywatelską, złożoną ze zdemobilizowanych żołnierzy i uczniów najstarszych klas gimnazjum. Przydało się to już 2 listopada, kiedy to na kolejnym wiecu patriotycznym pojawiły się próby przekształcenia go w demonstrację wrogości wobec dawnych urzędników austriackich, a także – Żydów. Do pogromu nie doszło głównie dzięki zdecydowanej interwencji straży.
Wkrótce na wszystkich budynkach publicznych pojawiły się ręcznie malowane polskie orły, a rekonstrukcja czy może raczej – repolonizacja władz postępowała. 4 listopada w Nowym Targu zaprzysiężono uroczyście Jerzego Uznańskiego, marszałka powiatowego, burmistrza Józefa Rajskiego oraz wójtów wszystkich gmin powiatu. 6 listopada odwołano starostę i jego ważniejszych urzędników, a uprawnienia tego urzędu przejął Jan Bednarski jako przedstawiciel Polskiej Komisji Likwidacyjnej wraz z Radą Przyboczną, którą tworzyli przedstawiciele Organizacji Narodowej. Także 6 listopada zaczął się pobór do wojska. Podhale, jako pierwsze na ziemiach polskich, zaprowadziło na swoim terenie polską administrację. Polska pod Tatrami zapanowała w ciągu tygodnia.
Jest w tym głęboka sprawiedliwość historyczna – to właśnie tutaj, wyprzedzając o trzy lata pierwszy traktat rozbiorowy, od ziemi spiskiej, a następnie nowotarskiej, czorsztyńskiej i sądeckiej zaczęła się grabież ziem I Rzeczpospolitej: na Spisz obce armie wkroczyły już w lutym 1769 roku, zaś 19 lipca 1770 Austria zajęła Podhale. Teraz na tym właśnie terenie najszybciej organizowała się zmartwychwstała Polska.
Nowy Targ-Kraków 7-11-2008