Maciej Pinkwart
Pierwszy szkolny dzwonek
Nie jest to dźwięk najbardziej ulubiony przez uczniów ani przez nauczycieli. Jednak nikt nie zaprzeczy, że w dziejach każdej miejscowości środowiska szkolne odgrywały znaczącą rolę i prestiż szkoły – mimo usilnych starań, dokonywanych przez kolejne ekipy panujące – jest wciąż wysoki. W historii Zakopanego nie było inaczej.
Początki szkolnictwa pod Giewontem wiążą się z postacią pierwszego zakopiańskiego proboszcza, Józefa Stolarczyka. On to bowiem, wkrótce rozpoczęciu swojej pracy duszpasterskiej, w dniu 7 stycznia 1848 r. założył szkołę parafialną. W owym czasie w Zakopanem zaledwie dwie osoby umiały czytać… Zajęcia odbywały się w prywatnych domach przy ul. Kościeliskiej, aż do 1851 roku, kiedy to szkołę ulokowano w nowo zbudowanej wówczas organistówce przy tej samej ulicy Kościeliskiej. Pierwszymi nauczycielami byli organista Jan Sławiński, który uczył czytania, pisania i rachunków, oraz ksiądz Stolarczyk, który uczył religii i śpiewu. W 1860 roku staraniem Klementyny Homolacsowej powstała trzyoddziałowa szkoła przy hucie w Kuźnicach, gdzie młodocianych nierzadko górników i hutników prócz czytania, pisania i rachunków na specjalne życzenie „pani dziedziczki” uczono także muzyki i historii Polski. Tu pierwszym nauczycielem był Roman Aleksander Andrusikiewicz, syn słynnego przywódcy powstania chochołowskiego. Także w latach 60-tych proboszcz Stolarczyk założył filię szkoły parafialnej na Olczy. Dzielnica ta, leżąca nieco na uboczu Zakopanego, w owym czasie stale podkreślała swoją odrębność, co przejawiało się najczęściej w niechęci do finansowego popierania rozmaitych zakopiańskich inicjatyw. Stolarczyk Olczy wyraźnie nie lubił, choć niejednokrotnie korzystał z usług znakomitych olczańskich budarzy – m.in. przy rozbudowie drewnianego kościoła. Olczanie dość niechętnie przyjęli ustanowienie szkoły, nie chcieli do niej posyłać dzieci, bo zaniedbywały one wówczas domowe obowiązki, no i nie dawali na naukę ani grosza. Proboszcz początkowo sam finansował nauczyciela, prosił i groził, wreszcie mieszkańcy Olczy dali się do szkoły przekonać…
Dzięki staraniom proboszcza – który przez ponad 30 lat był głównym organizatorem oświaty na tym terenie – w II połowie XIX wieku Zakopane stało się wsią, gdzie dostęp do szkolnictwa był największy na Podhalu. Jednak dopiero w 1882 roku, decyzją władz galicyjskich szkołę parafialną przekształcono w ludową, utrzymywaną przez państwo (przedtem szkoły były finansowane przez kościół, gminę, właścicieli dóbr zakopiańskich i samych parafian).
Jej pierwszym kierownikiem został Wincenty Regiec, zaś głównym organizatorem był kierujący nią w l. 1883-1911 Jan Walczak. W 1890 szkołę przeniesiono do specjalnie wybudowanego domu przy ul. Nowotarskiej, przekształcając ją w trzyklasową, a w 1892 - czteroklasową. Placówka była koedukacyjna aż do 1911, kiedy to Krajowa Rada Szkolna rozdzieliła ją na dwie szkoły - męską i żeńską. Obie działały w jednym, ciasnym budynku przy rogu Nowotarskiej i Szkolnej. W latach międzywojennych zgodnie z reformą oświaty zostały przekształcone w szkoły powszechne nr 1 i 2.
Jeszcze w latach 90-tych XIX wieku powstawały w Zakopanem szkoły sanatoryjne, przeznaczone dla przyjezdnych, leczących się w Zakopanem klimatycznie na choroby płucne, jednakże ich żywot zwykle ograniczał się do kilku sezonów. Pierwszą prywatną trwałą placówką oświatową była istniejąca od 1929 r. prywatna szkoła powszechna im. Św. Teresy, zorganizowana staraniem Narodowej Organizacji Kobiet i działająca w willi „Nietota” (dziś przy ul. Zamoyskiego) pod kierunkiem Jadwigi Nanowskiej. W 1930 r. rozpoczęto budowę nowej szkoły ul. Orkana (na Wilczniku). Projekt budynku, zupełnie nie pasujący do Zakopanego, narzuciło Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a realizował je zakopiański zakład budowlany Franciszka Kopkowicza. W ciągu niespełna dwóch lat doprowadzono budynek pod dach, jednakże z braku dalszych dotacji z ministerstwa budowę wstrzymano – i dokończono dopiero po burzliwych protestach rodziców w 1932 r. Zimą 1932 r. rozpoczęła tu naukę szkoła męska pod kierunkiem Józefa Łukasiewicza, a rok później szkoła na Wilczniku otrzymała nr 3 i rozpoczęła pracę w systemie koedukacyjnym pod kierunkiem Walerii Synowcówny. W 1934 r. nowym kierownikiem został wybitny pedagog i działacz społeczny Stanisław Mróz, który przekształcił szkołę w ważną placówkę kulturalną i oświatową. Hucznie obchodzono tu co roku imieniny Kornela Makuszyńskiego, tutaj miało swoją siedzibę Towarzystwo Szkoły Ludowej kierowane przez Mroza i tu też mieściła się redakcja dwutygodnika „Młody Taternik”, wydawanego przez nauczycieli i starszą młodzież pod kierunkiem Piotra Farona i Stanisława Mroza.
W 1938 rozpoczęto budowę nowej szkoły powszechnej na Bystrem, ukończoną dopiero po wojnie.
Ciąg dalszy wędrówek szkolnych – za tydzień.
Nowy Targ-Kraków 5-09-2008