Maciej Pinkwart
O zabytkach, wapiennych skałach i kaczce
Krempachy - cz. 2
Głównym zabytkiem i chlubą Krempach jest kościół Świętego Marcina, wybudowany w pierwszej połowie XVI w. w miejscu wcześniejszej, najprawdopodobniej drewnianej świątyni. Kościół jest orientowany (tzn. ma prezbiterium od wschodu), murowany z kamienia, tynkowany na biało, kryty gontem, nad kalenicą ma kwadratową wieżyczkę na sygnaturkę. Prezbiterium jest jednoprzęsłowe, zamknięte ośmiokątnie, nawa dwuprzęsłowa, nieco szersza. Łatwo rozpoznawalne elementy późnego gotyku i renesansu tworzą główny zarys budynku, nad którym góruje malownicza renesansowa wieża zwieńczona spiską attyką. Wieża wybudowana prawdopodobnie w początkach XVII wieku ma przekrój kwadratu, zwęża się nieco ku górze i otoczona jest gankiem strażniczym (hurdycją), z której roztacza się piękny widok na całą miejscowość. Wieża i kamienny mur, otaczający świątynię świadczą o tym, że w dawnych niespokojnych czasach miała ona charakter obronny.
Wnętrze kościoła – głównie barokowe - pochodzi głównie z połowy XVIII w., zaś drewniane ołtarze mają charakter rokokowy. W ołtarzu głównym znajduje się obraz św. Marcina klęczącego przed Chrystusem, po obu stronach figury św. Piotra i św. Pawła oraz – trochę dalej – św. Jana Ewangelisty i św. Andrzeja Apostoła, w zwieńczeniu ołtarza rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego. W ołtarzach bocznych znajdują się figury Matki Boskiej Różańcowej (lewy) i Serca Jezusa, w otoczeniu Ewangelistów. W lewym ołtarzu w górnej kondygnacji umieszczono rzeźby królów węgierskich, a zarazem świętych kościoła katolickiego – Stefana, Emeryka (Imre) i Władysława. W prawym – kilkoro innych świętych kościoła powszechnego. W lewym ołtarzu umieszczono obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, pochodzący z kaplicy kardynała Karola Wojtyły w Pałacu Arcybiskupim Krakowie, a ofiarowany Krempachom po wyborze na papieża.
Podobnie barokowy wystrój ma jasna ambona z wizerunkiem Dobrego Pasterza na zaplecku, chór muzyczny (z XIX-wiecznym prospektem organowym) i chrzcielnica z piaskowca z 1746 r.
Ściany prezbiterium zdobią rozmontowane skrzydła tryptyku z 1516 r., pierwotnie znajdującego się w dawnym kościele św. Walentego na cmentarzu. Znajdujące się tu obrazy przedstawiają świętych Sebastiana, Wojciecha, Apolonii, Jana Chrzciciela, Floriana i Wacława oraz świętych królów węgierskich – Stefana, Emeryka i Władysława. Na zewnętrznych stronach skrzydeł namalowane są sceny pasyjne. Na północnej ścianie kościoła widnieje współczesna polichromia, przedstawiająca legendę o św. Marcinie.
Na marmurowej tablicy umieszczonej na ścianie kościoła wspomniany jest ks. Józef Dziurilla, słowacki proboszcz Krempach, zmarły na cholerę w czasie epidemii w 1873 r. Tekst na tablicy jest po polsku, co może być efektem współczesnej renowacji. Natomiast na usytuowanym na dziedzińcu kościelnym metalowym krzyżu upamiętniającym Walentego Kalatę, zmarłego w wieku 48 lat w tymże roku 1873 (być może także na cholerę) – napis jest w języku słowackim, mimo wyraźnie polskiego nazwiska osoby upamiętnianej.
Drugim ciekawym zabytkiem Krempach jest Kościół św. Walentego, usytuowany na cmentarzu, w zachodnim krańcu wsi. Wybudowany został w 1761 r., w miejscu drewnianej świątyni z początków XVI w., prawdopodobnie sumptem samych mieszkańców Krempach. Kościół jest orientowany, nie ma wieży, prezbiterium ma zamknięcie półokrągłe, nawa jest prostokątna. Dach jest kryty blachą, wieńczy go sygnaturka. Kościół ma główne wejście od strony zachodniej, boczne od kruchty ze strony południowej. Wnętrze, choć skromne, ma charakter barokowy. Sklepienie zdobi dekoracja stiukowa o motywach roślinnych (tulipany, róże, leluje i szarotki), najprawdopodobniej wykonana przez ludowych artystów w czasie odnawiania kościoła w 1893 r. W rokokowym drewnianym ołtarzu głównym umieszczony jest obraz stanowiący środkową część tryptyku z 1516 r., i przedstawiający tzw. świętą rozmowę – grupę świętych Walentego, Stanisława i Mikołaja. Wśród figur w otoczeniu ołtarza jest św. Wojciech i prawdopodobnie św. Stanisław. W jedynym ołtarzu bocznym jest obraz przedstawiający Matkę Boską Niepokalaną. Na zaplecku ambony widnieje obraz św. Jana Nepomucena.
Ciekawym, choć mocno zaniedbanym zabytkiem jest stara kuźnia, mieszcząca się w drewnianym jednoizbowym budynku nad potokiem, założona prawdopodobnie pod koniec XIX w. należąca początkowo do rodziny Kalatów (utrzymywana do dziś nazwa: Kalotowa kuźnio). Dziś jej właścicielem jest Wojciech Łukasz. We wnętrzu jest zachowane palenisko i zestaw dawnych narzędzi kowalskich. Obiekt mocno zniszczony na skutek ostatniej powodzi i pożaru wnętrza, wymaga remontu konserwatorskiego.
Przykładem znakomitej działalności społecznej Krempaszan jest Wiejski Dom Kultury, wybudowany wysiłkiem mieszkańców i oddany do użytku w 1975. Od 1994 r. kieruje nim Maria Krzysztofek. WDK dysponuje salą widowiskową, wykorzystywaną m.in. w pracy miejscowych i przyjezdnych zespołów ludowych, szkolnych zespołów teatralnych, zespołów tańca nowoczesnego. Na parterze ma siedzibę Biblioteka Publiczna (ponad 8.000 woluminów, ok. 500 stałych czytelników czyli ponad 1/3 mieszkańców wsi). Przy WDK działają zespoły folklorystyczne „Zielony Jawor” (od 1989 r., kierownictwo: Maria Pietraszek-Wnęk) i „Mali tonecnicy”. Mieści się tu także Towarzystwo Słowaków, organizujące m.in. spotkania opłatkowe, Ostatki – Fašiangi, Dni Kultury Słowackiej, Przegląd Krajańskich Orkiestr Dętych. W Domu Kultury działa też Koło Gospodyń Wiejskich oraz Związek Emerytów i Rencistów.
Na południe od Krempach znajdują się piękne szczyty Pienińskiego Pasa Skałkowego. Są to wapienne wzgórza, ukształtowane pod koniec pliocenu (ok. 2 mln lat temu) i rozłożone długim łukiem między Karpatami Wewnętrznymi a Zewnętrznymi, na przestrzeni od Wiednia przez Pieniny (najwyższa część Pasa) i Ukrainę aż po Rumunię. Na terenie Krempach od wschodu jest to otoczona legendami Dziurawa Skała (743 m), biorąca nazwę od znajdującej się tam jaskini (70 m długości, 17 m głębokości), o której mówiono, że wrzucona tam kaczka wypłynęła pod zamkiem w Niedzicy. Kolejne interesujące wzgórze to Czerwona Skała (794 m), usytuowana na przedpolu Dursztyna oraz odchodząca od niej na zachód grupa Lorencowych Skałek (662 m), między Krempachami a Dursztynem, w której szczególnie wyrazisty akcent stanowi 12-metrowy dolomitowy ostaniec, który ludowa fantazja nazwała Gęślami. Wschodnim ograniczeniem niedalekiego przełomu Białki jest należąca do Krempach skała Kramnica (688 m).
Nowy Targ-Kraków 24-07-2009