Maciej Pinkwart
Wspólnie mimo różnic
Krempachy - cz. 1
Pora znów podążyć na Spisz, gdzie jest pięknie, historycznie i porządnie. Kiedy w sobotnie popołudnie przed gospodarstwami pojawiają się młodzi ludzie z miotłami w rękach i odbywa się cotygodniowe sprzątanie – nikt nie traktuje tego jak karę czy uciążliwy obowiązek: to tylko (aż?) element wspólnej działalności, jaki od wieków cechuje mieszkańców tego regionu. Wspólność mimo różnic, niekiedy zasadniczych (takich jak narodowościowe) tworzy tę niespotykaną gdzie indziej atrakcyjność kulturową Spisza, a jej efekty podziwiamy i w historii, i architekturze, i życiu codziennym tej okolicy.
W Krempachach, podobnie jak w nieodległym Frydmanie, głównym akcentem centrum miejscowości jest wysoka wieża kościelna, otoczona strażnicą (hurdycją) i zwieńczona piękną, renesansową attyką. Sam kościół, choć pochodzi z początków XVI wieku (a wybudowany jest w miejscu wcześniejszej o co najmniej kilkadziesiąt lat świątyni), ma w swej architekturze elementy gotyckie i renesansowe, a pochodzący głównie z połowy XVIII w. wystrój wnętrza ma piękny charakter barokowy. Kościół ma obecnie za patrona Świętego Marcina i jego wizerunek zdobi obraz w głównym ołtarzu, choć to patrimonium wywodzi się dopiero z końca XIX wieku – wcześniej kościół był pod wezwaniem św. Serwacego, a od XIX w. – Wszystkich Świętych.
Spacerując po Krempachach z łatwością zauważymy typowy dla miejscowości spiskich układ urbanistyczny: osada rozłożyła się wzdłuż potoku Przykopa i głównej ulicy (Długa), która w centrum rozdziela się, wraz z ulicą Kamieniec obejmując niewielki rynek, na którym znajduje się Kościół św. Marcina, remiza OSP i szkoła podstawowa. Od Przykopy (w górnej części nazywanej Dursztyńskim Potokiem) zapewne wzięła się nazwa miejscowości -dawniej potok nazywano z niemiecka Krummbach – Kręty Potok. Zresztą i dziś Przykopa na niektórych mapach nazywa się Kręty.
Teren Krempach, tak jak większość Zamagurza Spiskiego, wchodził w skład dóbr niedzickich. Podobnie jak inne osady w tej okolicy wieś powstała zapewne na przełomie XIV i XV w. Wg tradycji parafia w Krempachach powstała w 1397 r., ale wiadomość ta nie jest pewna, bowiem w południowej części Spisza istnieje inna, większa i starsza miejscowość o podobnej nazwie (Krompachy nad Hornadem, dziś Słowacja, blisko 100 km od polskich Krempach) i niektórzy naukowcy do nich odnoszą tę datę. Pierwsza potwierdzona wzmianka o miejscowości Belakorompa pochodzi z 1439 r. Parafia wymieniona jest w rejestrze świętopietrza w 1518 r., zatem musiała istnieć co najmniej od II połowy XV w. i posiadać kościół, wcześniejszy od obecnie istniejącego, pochodzącego z I połowy XVI w.
Początkowo właścicielami Krempach byli posiadacze Zamku Niedzickiego – rodzina Berzeviczych, potem Łaskich i Horvathów. Ale w końcu XVI w. wieś dostała się w ręce przedstawicieli bocznej linii Horvathów–Stansithów, władających Strażkami koło Spiskiej Białej. Po przejściu Horvathów i Stansithów na luteranizm, kościół przejęli protestanci i do 1638 r. to oni użytkowali krempaską świątynię. Katolicy ostatecznie objęli rządy w 1670 r., a polski proboszcz katolicki – Jan Strzyżański - zaczął kierować parafią w 1675 r. Oficjalnie teren ten (wraz z Frydmanem i Łapszami) należał do właścicieli Strażek, jednakże praktycznie „panów” widywano rzadko, jako że w Krempachach nigdy nie był dworu.
W 1885 r. powstała Ochotnicza Straż Pożarna. Wkrótce przy straży powstał zalążek orkiestry dętej, która rozwinęła szeroką działalność szczególnie od 1927 r. W czasie pierwszej wojny zginęło 24 obywateli Krempach, w czasie drugiej – dwóch. Działania frontowe na szczęście ominęły wieś. W początku lat 60. XX w. dokonano elektryfikacji Krempach, w latach 1975-80 powstał wiejski wodociąg, zasilany ze studni głębinowych. W 1975 r. oddano do użytku wybudowany przez mieszkańców Wiejski Dom Kultury. W roku 2000 w pobliskim Łęgu wybudowano stadion i amfiteatr.
Do 1918 r. Krempachy wchodziły w skład terytorium Węgier. W latach 1918-20 należały do Czechosłowacji, od 1920 zostały przekazane Polsce. W latach okupacji niemieckiej, terenem tym administrowało Państwo Słowackie, od 1945 r. Krempachy znów znalazły się w obrębie Polski. W miejscowości cały czas istnieje spora grupa ludności narodowości słowackiej, niektóre instytucje mają dwujęzyczne nazwy, w szkole dla części dzieci prowadzone są lekcje języka słowackiego, w niedzielę w języku tym także odprawiana jest Msza Święta, a w Wiejskim Domu Kultury aktywnie działa Towarzystwo Słowaków.
Nowy Targ-Kraków 17-07-2009