Maciej Pinkwart
Ulica Sienkiewicza - aleja gwiazd - 3
Nawet w Zakopanem, w którym przecież śladów pobytu rozmaitych gwiazd nie brakuje, ulica Sienkiewicza jest wyjątkowa: tu niemal na każdym domu mogłaby wisieć tablica pamiątkowa, informująca o pobytach wielu znakomitości.
Powyżej Szkoły Muzycznej im. M. Karłowicza stoi stylowa, drewniana willa „Wiosna”, wybudowana przed stu laty dla rodziny Hoszowskich. W latach międzywojennych działał tu pensjonat Klotyldy Grabowskiej, w którym zatrzymywał się m.in. pisarz Zbigniew Uniłowski, autor bestsellera „Wspólny pokój”, który zaczynał swoją karierę jako pikolak w warszawskiej restauracji „Astoria”, gdzie poznał go i protegował w środowisku artystycznym kompozytor Karol Szymanowski. Bywali tu również przedstawiciele środowiska naukowego (profesorowie Stanisław Szober i Jan Weyssenhoff) i wojskowego (generałowie Franciszek Kleeberg i Marian Kukiel). Dom należy do rodziny Michała Danielaka, który był doktorem praw, posłem do parlamentu austriackiego i jednym z bojowników o prawa Polski do Morskiego Oka, a w Zakopanem wybudował i prowadził przez jakiś czas położony po przeciwnej stronie potoku Bystra hotel „Warszawianka”.
Powyżej „Wiosny” potok „odsuwa się” nieco na wschód, więc zabudowa pojawia się także i po lewej stronie ulicy (numery nieparzyste). Większość starych willi w tej okolicy pochodzi z lat przed I wojną światową i pod względem architektonicznym reprezentuje rozmaite wariacje na temat stylu zakopiańskiego lub tyrolskiego, bądź jedno i drugie… Uwagę przechodniów zwraca zwykle świeżo wyremontowany dom „Promienna”, wybudowany w 1908 r. przez Stanisława Króla. W podobnym stylu utrzymana jest położona nieopodal willa „Zacisze” (Sienkiewicza 19), pensjonat Aleksandry Parczewskiej z 1909 roku. Stałą lokatorką domu była pisarka, dziennikarka, taterniczka i kompozytorka Jadwiga Roguska-Cybulska, której ojciec, Gustaw Roguski, był jednym z muzycznych nauczycieli Mieczysława Karłowicza. Była jedną z najczynniejszych taterniczek swoich czasów i pionierką kobiecego narciarstwa, a po osiedleniu się w Zakopanem w 1927 r. udzielała tu lekcji muzyki, komponowała, pisała recenzje i felietony do miejscowej prasy, opublikowała też powieść młodzieżową „Tajemnica Tatr”.
Po prawej stronie zwraca uwagę duża willa „Albatros” (Sienkiewicza 22, dziś siedziba firmy „Makroterm”, zajmującej się instalowaniem systemów grzewczych). W latach międzywojennych mieszkał tu słynny taternik i narciarz Henryk Bednarski, jeden ze zdobywców legendarnej południowej ściany Zamarłej Turni. Z zaworu murarz, wsławił się może najbardziej ekstremalnymi wyprawami zimowymi, taternickimi i narciarskimi. W 1926 był (wspólnie z Kazimierzem Schiele, późniejszym założycielem fabryki nart) twórcą rekordu w maratonie narciarskim, kiedy to w 16 godzin pokonał trasę Zakopane - Hala Gąsienicowa - Kasprowy Wierch (bez kolejki!) - Dolina Wierchcicha - Zawory - Wrota Chałubińskiego - Morskie Oko - Opalone - Dolina Pięciu Stawów Polskich - Zawrat - Zakopane…
Naprzeciwko, za niewielkim skwerem (na którym rośnie rzadki w Zakopanem dąb) dzielącym ulicę na dwie części, znajduje się wielki i nowocześnie odnowiony budynek zakopiańskiego Gimnazjum nr 2. Wcześniej była tu Szkoła Podstawowa nr 6, która od 1982 r. do likwidacji nosiła imię Karola Szymanowskiego. Dziś jako wspomnienie po dawnym patronie pozostała tablica – upamiętniająca nie Szymanowskiego (który z tym budynkiem nie miał nic wspólnego), tylko szkołę jego imienia. Ten budynek to dawny pensjonat „Maraton”, wybudowany w 1922 r. dla Wojciecha Rozmusa. Przed II wojną światową pensjonat kupił kapitan Wojska Polskiego Witalis Wieder, który jak się okazało był niemieckim agentem, współtwórcą koncepcji osławionego „Goralenvolku”. W czasie mistrzostw świata FIS w 1939 r. tutaj właśnie mieszkały największe gwiazdy niemieckiego narciarstwa. W czasie okupacji był tu zakopiański sztab Wermachtu.
Na prawej stronie ulicy, nieco w głębi (Sienkiewicza 24) znajduje się willa „Paprotka”, gdzie w latach 1938-39 mieściła się redakcja czasopisma „Zakopane”, kierowanego przez wywodzącego się z Francji nauczyciela i filozofa Artura Seelieba, jednego z największych społeczników zakopiańskich i wybitnego melomana – dyrektora Towarzystwa Przyjaciół Zakopanego i współtwórcę Zakopiańskiej Orkiestry Symfonicznej (działała tylko jeden sezon w 1930 r.).
Po tej samej stronie ulicy znajduje się willa „Ustronie” (ul. Sienkiewicza 30 a), wybudowana w początkach XX w. i należąca niegdyś do profesora medycyny Antoniego Gluzińskiego. Tutaj w sierpniu 1927 r. odbyło się huczne wesele jego córki Janiny z pisarzem Kornelem Makuszyńskim, który właśnie w „Ustroniu” często mieszkał w latach międzywojennych. W tym właśnie domu toczy się część akcji powieści Makuszyńskiego „Panna z mokrą głową”.
Po przeciwnej stronie zwraca uwagę ciekawa architektura XIX-wiecznej willi „Grabówka III” – jednego z kilku istniejących jeszcze w Zakopanem pensjonatów w stylu tyrolskim. W willi „Grabówka I” (Sienkiewicza 35) mieszka nestor polskiego narciarstwa klasycznego, wybitny zawodnik, a także ratownik TOPR, urodzony w 1913 r. Marcin Woyna-Orlewicz.
Nowy Targ-Kraków 27-02-2009